الوین تافلر در کتاب خواندنی «شوک آینده» با نگاهی به دگرگونی برق آسای پیش رو، از ضرورت بازنگری در وضعیت فعلی سخنی است تا جایی که می نویسد دیگر از تغییر جامعه جدید باید دست برداشت و از ساخت جامعه جدید سخن گفت. (شوک آینده، تهران،۱۳۷۲، ص۱۸۵)آن چه در طراحی جامعه جدید و یا حتی تغییر جامعه محلی نقش جدی می‌آفریند، پژوهش‌های بنیادی و نظری است که سایر پژوهش‌ها برای آنها استواری خواهد داشت،بنا بر این آسیب‌شناسی بنگاه‌ها پژوهشی نیاز دارد، به ویژه اگر خود به مثابه بنیاد بحرانی شود.
در میان پژوهش های بنیادی امروز ایران، بیش از هر حوزه دیگری، علوم مرتبط با اسلام که به خطا از آنها به علوم اسلامی یاد می شود، در کانون فعالیت ها قرار دارد و بنگاه های بسیاری با بودجه های متعدد برای آن شکل گرفته اند. است، اما آنچه نیازمند تأمل، بازاندیشی و کنکاش است، در نگاه اولیه، پنج مقوله/ بحران است که در نهایت به ناکارآمدی فعالیت‌ها کشیده می‌شود. پژوهش یا ارائه یافته ها، پیش داوری ها یا اغراض پیشینی و در نهایت گذشته گرایی و تقلیدست، بدیهی است که در این کوتاه نوشته می شود، بیش از هر چیز ناظر به سازمانی است که نویسنده در آن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. واب ه ف یغات ق- ض د اا آ چیزه چیزه اییاکه ی د ا ز ز ز ز ز ز و و و ز از اد یاد اظ.
مسأله شناسی در پژوهش های فرهنگی/ انسانی، ضرورتی انکار ناپذیر و در عین حال اغواگراست؛
الف: ضروری است از آن رو که صرف هزینه های بسیار مادی و انسانی و فرهنگی می شود، موقعی که توجیه قانونی، اخلاقی و انسانی یا به تعبیر متصدیان امر است، شرعی می تواند به جستجوی معطوف آنها بپردازد. باز کند و نیازی را بر طرف کند نه آن که خود بحرانی در عرصه حیات انسانی بیافریند. برای کارآمدسازی پژوهش‌های مسائل و نیازهای زمانه را شناخت و با تخصص افراد، آنها را به سوی پاسخگویی به نیازها سوق داد و الا در آغازیت آنها انجام داد.
یکی از شاخص های عینی برای شناخت انطباق پژوهش با نیازهای زمانه، اقبالی است که جامعه نسبت به آثار و بروندادهای پژوهشی نشان می دهد، اما نگاهی به شماره/ تیراژ از آثار یک سو و میزان مصرفی که وجود دارد، آدمی را با تلخی می کند. و دردآوری روبرو می کند که هیچ وجدان بیداری نمی تواند به راحتی از کنار آن بگذرد. وقتی اثری در طول چند سال، مخاطبان و بازاری به تعداد انگشتان دست پیدا نمی‌کند، آسیب‌شناسی آسیب‌شناسی است، اما نگرانی وجود ندارد که یکی از آنها از اصلی‌ترین آنها، ناهمسویی آنها با ذائقه و نیاز زمانه و مردم جامعه است.
این آثار که عناوین آنها نشان دهنده ناهمسویی بیشترشان با نیازهای زمانه است، چرا باید انجام شود؟
ب: اغواگر است چون دسته ای از مدیران مسئله را امری ثابت و همیشگی پنداشته و با موضوع موضوعی سالیانی را با آن اسپری می کنند، در حالی که واقعیت های زیستی هر انسان هوشیاری را متوجه این نکته بدیهی می کند که مسائل را می کند. ع ی و و ی ه ه ه ه ه ه ا ع گان جان و م اخه ه ش ز ز ز ز ز ز ز ز ز ز ز ز هشی هشی ا ای. دنیایی که تغییر شتابزای آن دهه ای به سالی و حتی روزی رسیده است، تاکید بر مسائلی است که در یک دهه پیش مشخص شده است، قطعا خردمندان نیست، اگر زاده اغراض غیر علمی نباشد.
مسائل را نباید اموری ثابت و پایدار انگاشت، چون به دنبال تحولات جامعه، تغییر نگاه های آدمیان و پیچیدگی های روزآمد، مسائل آن نیازمند بازنگری لحظه ای یا سریع است و الا آنچه به عنوان پژوهش انجام می شود، ایجاد بحرانی جدید در جامعه است. است.
اما تاکید بر این نکته بایستی است که مشکلاتی را که در حوزه پژوهش بیان می‌کند، به آن معنا نیست که در حوزه آموزش عالی چنین مشکلی وجود ندارد، بلکه باید جهت آن باشد که در این زمینه فعالیت‌های علمی، علمی، آموزشی باشد. تربیتی و تبلیغی است، انتظاربیشتری می رود.
*عضو هیأت پژوهشگاه علمی علوم و فرهنگ اسلامی. a.vasei@isca.ac.ir
۶۵۶۵
