حدود ۱۰ روز پیش یک یوزپلنگ نر حدودا چهار ساله به نام «تارا» که در روزهای قبل از آن نیز با علایم بیماری مشاهده شده بود، در محیط پیرامونی پارک ملی توران تلف شد و براساس اعلام اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان، در معاینات بالینی، علایم کم‌خونی شدید و تعداد زیادی زالو در دهان حیوان مشاهده شد. کمی بعد نیز فعالان محیط‌زیست منطقه، تصاویری را از آلوده شدن بعضی آبشخورها و چشمه‌های داخل و خارج منطقه حفاظت‌شده توران به زالو منتشر کردند و برخی کارشناسان حیات وحش نیز این‌طور تحلیل کردند که دامداری و بخصوص پرورش شتر در روستاهای مجاور پارک ملی توران باعث انتقال این زالوها به آبشخورهای مشترک حیات وحش و دام اهلی شده است.
تمام این اتفاقات اما در حالی رخ داده است که پیش از این، «زالو» به عنوان یکی از عوامل تهدید جمعیت گونه در بحران انقراض یوزپلنگ آسیایی در نظر گرفته نمی‌شد، اما به نظر می‌رسد حالا در کنار تصادفات جاده‌ای، حمله سگ‌های گله به توله‌های یوز و کاهش طعمه‌های یوزپلنگ بر اثر شکار شدن طعمه‌ها توسط سگ‌ها یا تخریب پوشش گیاهی بر اثر چرای دام در منطقه توران، باید آلوده شدن آبشخورهای منطقه به زالو و بروز بیماری کم‌خونی در یوزپلنگ‌ها بر اثر این مساله را نیز باید به عوامل تلفات جمعیت اندک باقیمانده یوز ایرانی در مهمترین زیستگاه زادآور این گونه در سطح کشور یعنی پارک ملی توران و مناطق اطراف آن اضافه کرد.
آیا پرورش شتر در منطقه توران باعث افزایش جمعیت زالو در آبشخورها شده است؟
در این میان اگرچه برخی فعالان محیط‌زیست منطقه و کارشناسان حیات وحش معتقدند که پرورش شتر و استفاده شترها و سایر دام‌های اهلی روستاهای مجاور پارک ملی توران از آبشخورهای مشترک با یوزپلنگ، باعث انتقال زالوها به این آبشخورها شده است، ولی بهرامعلی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان، نقش دامداری و شترداری در منطقه توران در آلوده شدن چشمه‌ها و آبشخورها به زالو را رد می‌کند و تاکید دارد که این زالوها عمدتا توسط پرندگان مهاجر به این منطقه منتقل می‌شوند. او البته معتقد است که برای جلوگیری از تکرار اتفاقات مشابهی نظیر تلف شدن یوزپلنگ جوان بر اثر کم‌خونی، باید آبشخورهای محدوده زیستگاه یوز ایرانی در داخل و خارج منطقه حفاظت‌شده توران پاکسازی شود و اداره‌کل متبوع او این اقدام را در دستور کار قرار داده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان در توضیح بیشتر در این زمینه گفت: «تارا» که اخیرا بر اثر کم‌خونی شدید تلف شد، در داخل منطقه حفاظت‌شده قرار نداشت، بلکه خارج از این منطقه حضور داشت، اگرچه محوطه اطراف پارک ملی توران نیز زیستگاه طبیعی یوزپلنگ محسوب می‌شود، اما عملا تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست قرار ندارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زالو قطعا در کم‌خونی و تلف شدن این یوزپلنگ نقش داشته است، اما نمی‌توان وجود زالو در آبشخورها را به پرورش شتر یا دام اهلی در منطقه ارتباط داد.
وی افزود: در برخی روستاهای خارج از منطقه حفاظت‌شده توران از جمله در محدوده پل ابریشم که در شمال منطقه عباس‌آباد قرار گرفته است، شترداری انجام می‌شود و اساسا شغل عده‌ای از اهالی این منطقه پرورش دام و شتر است. البته این مناطق نیز اگرچه خارج از محدوده حفاظت‌شده قرار دارد، اما جزو زیستگاه‌های طبیعی یوز محسوب می‌شود. باید توجه داشت که سال‌هاست در این منطقه دامداری و شترداری انجام می‌شود، اما تا به حال مشاهده نشده بود که وجود زالو در آبشخورهای مشترک دام اهلی و حیات وحش باعث مرگ یوزپلنگ شود؛ بنابراین می‌توان گفت پرورش دام و شتر با حضور زالو در آبشخورهای یوزپلنگ بی‌ارتباط است.
برنامه‌ریزی برای پاکسازی آبشخورها از زالو
ظاهری در پاسخ به این سوال که اگر دامداری و بخصوص شترداری در محدوده اطراف منطقه حفاظت‌شده توران باعث آلوده شدن آبشخورهای مشترک دام و حیات وحش به زالو نشده، پس چه عاملی این اتفاق را به همراه داشته است، توضیح داد: زالو معمولا در آبشخورهای لب‌شور تکثیر پیدا نمی‌کند، اما در برخی چشمه‌ها و آبشخورهایی که آب آن حالت شیرین پیدا می‌کند، این موجود از طریق پرندگان مهاجر یا هر وسیله دیگری وارد آن چشمه یا آبشخور می‌شود و تکثیر پیدا می‌کند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان ادامه داد: در ماه‌های اخیر زالو در آبشخورها یا قنات‌هایی که آب شیرین دارند در مناطق آزاد اطراف منطقه حفاظت‌شده توران مشاهده شده است. البته دام‌های اهلی از جمله شتر نیز از این منابع آبی بهره می‌برند و این منابع بین دام و حیات وحش مشترک است، ولی هیچ شواهدی وجود ندارد که دام اهلی باعث انتقال زالو به این منابع آبی شده است.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: هرچند که براساس وظایف تعریف‌شده برای سازمان محیط‌زیست، اقدامات ما باید محدود به مناطق تحت حفاظت باشد، ولی با توجه به مشاهده زالو در چشمه‌ها، آبشخورها و قنات‌ها در داخل و خارج از منطقه حفاظت‌شده توران برای لایروبی، ضدعفونی و پاکسازی تمام این منابع آبی و حذف زالو از آبشخورهای موجود در سطح زیستگاه‌های طبیعی یوزپلنگ در مناطق آزاد و حفاظت‌شده برنامه‌ریزی کرده‌ایم و به‌زودی اقدامات لازم در این حوزه را انجام خواهیم داد.
وی در ادامه تاکید کرد: حتی اگر دامداری و شترداری در اطراف منطقه حفاظت‌شده توران وجود نداشته باشد، بازهم زالو از طریق پرندگان مهاجر یا هر عامل دیگری که باعث تکثیر این موجود شود، به آبشخورهای آب شیرین این محدوده نفوذ پیدا می‌کند. همچنین باید توجه داشت که وجود زالو در این آبشخورها برای خود دام‌های اهلی نیز مضر است و اگر این موجود وارد مخاط دهانی دام‌ها شود، می‌تواند برای آنها هم خطر مرگ داشته باشد؛ بنابراین دامداران منطقه نیز موافق آن هستند که زالو از آبشخورهای مشترک و حیات وحش پاکسازی شود.
خرید سامانه عرفی ۵ هزار هکتاری با مبلغ بیش از ۵ میلیارد تومان
ظاهری در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مضرات دامداری برای زیست یوزپلنگ در پارک ملی توران و محدوده‌های اطراف آن اشاره کرد و گفت: با وجود این که نمی‌توان وجود زالوها را به دامداری در منطقه ربط دارد، اما شکی نیست که چرای دام در زیستگاه یوزپلنگ، آسیب‌هایی را برای یوز ایرانی به همراه دارد که از جمله آنها می‌توان به حمله سگ‌های گله به توله‌های یوز یا کاهش جمعیت طعمه‌ها بر اثر شکار شدن توسط سگ‌ها یا تخریب پوشش گیاهی بر اثر چرای دام اشاره کرد،؛ بنابراین باید به مدیریت چرای دام در این منطقه و تلاش‌ها برای آزادسازی مراتع یا خرید سامانه‌های عرفی ادامه داد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان ادامه داد: محیط‌زیست استان و کشور به دنبال آن هستند که برای بهبود وضعیت حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، ستاد ساماندهی دام منطقه توران به صورت ویژه و با محوریت خود استانداری و با حضور نهادهایی مثل منابع طبیعی، محیط‌زیست، اداره‌کل امور عشایر و پلیس استان تشکیل شود و برای جلوگیری از حضور دام مازاد و اجرای برنامه‌های ورود و خروج دام به منطقه طبق مهلت‌های قانونی اقدام کند.
این مقام مسئول با تاکید بر این که خرید سامانه‌های عرفی از مرتع‌داران در مناطق آزاد اطراف منطقه حفاظت‌شده توران، از جمله راهکارهای کاهش تعداد دام اهلی و خروج آن از منطقه محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: همین هفته با هدف آزادسازی مراتع اطراف منطقه حفاظت‌شده توران، یک سامانه عرفی را در خارج از منطقه حفاظت‌شده با مساحت بیش از ۵ هزار هکتار و با مبلغی بالغ بر ۵ میلیارد تومان خریداری کردیم.
وی در پایان تصریح کرد: با خرید سامانه عرفی اخیر، در حال حاضر در مجموع حدود ۲۵۰ هزار هکتار از مراتع داخل و خارج از منطقه حفاظت‌شده توران آزادسازی شده است و معتقدیم برای کاهش مخاطرات ناشی از حضور دام اهلی در زیستگاه یوزپلنگ ایرانی، باید با در نظر گرفتن اعتبارات دولتی مناسب و جلب حمایت بخش خصوصی، خرید سامانه‌های عرفی برای آزادسازی مراتع از چرای دام ادامه پیدا کند.
