انتشار تصاویری از عمیق‌تر شدن بحران فرونشست در حوالی «نقش رستم» و «تخت جمشید» در ماه‌های اخیر و حالا گزارش هشداردهنده رییس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی درباره نرخ سرسام‌آور فرونشست در ایران، نگرانی درباره وضعیت بناها و محوطه‌های تاریخی را که در معرض این بحران قرار گرفته‌اند، تشدید کرده و این پرسش را پیش آورده است که آیا میزان مخاطرات فرونشست در بناها و محوطه‌های تاریخی سنجیده شده و تدبیر در این‌باره چه بوده است؟
پاسخ مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی به این پرسش گزارشگر یک این است که «تأثیر فرونشست آنی نیست و در طول زمان خودش را نشان می‌دهد و مکانیزم‌های پایش آن هم در پروژه‌های مستمر است. در سال گذشته با حضور بخش فنی و مدیران پایگاه‌ها در استان‌ها که تا حدودی درگیر فرونشست بودند، یک دوره آموزشی تخصصی برگزار کردیم که اساتید روش‌های ساده‌ای را که می‌تواند پایش فرونشست را انجام دهد آموختند و از آنها خواستیم در بازه زمانی مشخصی، اطلاعات دقیقی بدهند، چون اطلاعات الان کلی است.
او اضافه کرد: قرار است در همایشی که به مناسبت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی در سمنان برگزار می‌شود، موضوع بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در این حوزه بررسی شود. فرونشست موضوع ملی بوده و امید است در سال پیش رو با افزایش آگاهی و دانش عمومی، شرایط پایش را فراهم کنیم.
داوری معتقد است ما اکنون در مواجهه با فرونشست رفتار واکنشی داریم نه کنشی؛ یعنی عامل بیرونی است که نسبت به آن واکنش داریم.
مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی همچنین گفت که در قالب دستورالعملی که تابع قانون مدیریت بحران تدوین شده است، در تلاشیم تا برنامه حفاظت را در چارجوب تکالیف و ظرفیت‌ها تدوین کنیم. تأثیرات بحران‌هایی مثل زلزله آنی است و باید هوشیارتر با آن مواجه شد، ولی تاثیر فرونشست در طول زمان خود را نشان می‌دهد که در پایش و برنامه‌ریزی باید هوشیاری بیشتری داشت.
این اظهارات درحالی گویای آن است که بناهای درخطر فرونشست و یا میزان مخاطرات فرونشست برای بناهای تاریخی هنوز پایش نشده است که محمد درویش ـ پژوهشگر و کنشگر محیط زیست ـ در اسفندماه ۱۴۰۲ هشدار داد بخش بزرگی از دشت مرودشت که شامل قلمرو بزرگ پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم می‌شود با فرونشست بیش از ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری مواجه است و هنگامی که فرونشست زمین از ۴ میلی‌متر عبور می‌کند، باید در اسرع وقت ستاد بحران تشکیل شود.
او معتقد است اصل این ماجرا به فعالیت چاه‌های کشاورزی این بخش بازمی‌گردد. همچنین وجود سدهای درودزن، ملاصدرا و سیوند در بالادست این دشت باعث شده است تا جریان حوزه آب‌شناسی حوزه کر و سیوند مختل شود.
با این حال، فاطمه داوری پاسخ درباره پایش وضعیت فرونشست در مرودشت و میزان مخاطرات آن برای محوطه‌های تاریخی پاسارگاد و تخت جمشید، را به زمانی موکول کرد که داده‌ها در این باره تخصصی و کامل‌تر شده باشد.
درباره نزدیک‌تر شدن فاصله فرونشست به تخت جمشید بارها هشدار داده شده است؛ در پاییز سال گذشته رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی دانشگاه شیراز تاکید کرد که برداشت آب‌های زیرزمینی و کشت محصولات کشاورزی تا محدوده مشخصی از پایگاه جهانی تخت جمشید باید ممنوع شود؛ چرا که برداشت بی‌رویه آب در دشت مرودشت به نابودی آثار باستانی این منطقه منجر خواهد شد.
بر اساس مطالعاتی که دانشگاه شیراز روی دشت شیراز و مناطق دیگری از فارس انجام داده است، شکافی که در سال‌های گذشته روبه‌روی صفه تخت جمشید و در فاصله ۲۵۰ متری آن ایجاد شده بود، ۲۰۰ متر طول و یک متر عرض و عمق داشت. چند شکاف نسبتاً عمیق نیز در فاصله ۵۰۰ متری تخت جمشید ایجاد شده که نه تنها بر شدت نگرانی‌ها افزوده، بلکه زنگ هشدار را برای گسترش این شکاف‌ها و فرونشست‌ها و بلعیده شدن سازه باستانی تخت جمشید به صدا درآورده است.
محمد ثابت اقلیدی ـ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس ـ اما چاره کار را در انتقال آب از خلیج فارس به استان فارس می‌داند و گفته است این اقدام باعث بی‌نیاز شدن زمین‌های زراعی به سفره‌های زیرزمینی شده و در نتیجه از فرونشست بیشتر زمین در تخت جمشید، جلوگیری خواهد شد.
او همچنین گفته است: ما دنبال این هستیم که بتوانیم در منطقه مرودشت و پاسارگاد، یک‌سری انشعاباتی را به کشاورزان اختصاص بدهیم و بنا داریم که هم صنایع از این ابر پروژه منتفع شوند و هم بتوانیم در مرودشت و پاسارگاد برای کشاورزان تامین اعتبار کنیم. ما می‌خواهیم از این شبکه آبرسانی استفاده کنیم تا چاه‌های غیرمجاز را به حدقل برسانیم و به امرار معاش مردم هم به عنوان ولی نعمت ما، خدشه‌ای وارد نشود.
طبق گفته فاطمه داوری – مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی – ایکوموس (شورای بین‌المللی بناها و محوطه های تاریخی) از سال ۲۰۲۰ میلادی برنامه سه‌ساله‌ای را آغاز کرده است که «میراث مقاوم در برابر بلایا و درگیری‌ها، آمادگی، واکنش و ارزیابی» نام دارد. ایکوموس به دنبال برنامه برای رو در رویی با بلایای طبیعی و منازعات است. همچنین در سال ۲۰۲۴ مصادف با شصتمین سال تدوین «منشور ونیز»، ایکوموس قرار است به وجهه‌ها و کارکردهای مختلف این منشور بپردازد و دنبال خوانش دانش تمدن بشری برای برون‌رفت از بحران‌های اقلیمی و طبیعی است و از کشورها انتظار دارد برداشت و گردآوری تخریب‌ها و شناخت مخاطرات و ظرفیت سنجش شرایط را انجام دهند و ورود به دانش سنتی را مد نظر داشته باشند. ایکوموس همچنین به کشورها توصیه کرده است میزان خسارت ناشی از بحران‌های تاریخی را سنجیده و پالایش کنند و همکاری بین ذی‌مدخلان و بخش مدیریت بحران و مخاطرات طبیعی و آمادگی برای رویارویی با آن را بررسی کنند.
هرچند طبق اظهارات مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی، این برنامه در دستور کار ایران قرار گرفته است، اما با توجه به رخدادهای فرونشست که به تازگی نیز در تهران تجربه شده و در مرودشت و همچنین اصفهان، با وجود تعدد آثار تاریخی ملی و جهانی، وضعیت سرسام‌آور و بحرانی گزارش شده، بهتر است ایران برای پایش مخاطرات فرونشست در نزدیکی بناها و محوطه‌های تاریخی و برنامه‌ریزی در این‌باره سرعت عمل بیشتری نشان دهد.
انتهای پیام
