تعریف پزشکی از گرمازدگی، درجه حرارت بالای ۴۰ درجه بدن است که با عوارض مربوط به سیستم عصبی مرکزی پس از قرار گرفتن در معرض دماهای بالا همراه است. گرمازدگی در اثر نرسیدن آب کافی به بدن در گرمای بالا، منجر به نقص در سیستم کنترل درجه حرارت بدن می شود. علائم شایع گرمازدگی شامل حالت تهوع، تشنج، گیجی، گمراهی و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری یا کما است.گرمازدگی جدی ترین شکل آسیب گرمایی است و با اینکه در اکثر موارد، عارضه ی خفیفی به شمار می رود اما عدم رسیدگی به آن می تواند حتی موجب مرگ شود. گرمازدگی شدید می تواند باعث آسیب جدی به مغز و سایر اندام های داخلی شود. این مسئله عمدتا افراد بالای ۵۰ سال را تحت تأثیر قرار می دهد، اما این امر در فصول گرم و در فضای باز، ورزشکاران جوان را نیز بی نصیب نخواهد گذاشت.
سیده سمیه اصغری رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در گفت‌وگو با گزارشگر یک گفت: شدت گرمازدگی می‌تواند از خفیف تا شدید باشد، اما باید توجه داشت که گرمازدگی را باید جدی گرفت.
وی اظهار کرد: گرما زدگی یک بیماری مرتبط با گرما است که می‌تواند در شرایطی که فرد در معرض درجه حرارت بالا قرار گیرد رخ دهد؛ در واقع در این شرایط توانایی بدن برای مقابله با گرما و تنظیم حرارت بدن دچار اختلال و دمای درون بدن افزایش می‌یابد و فرد دچار گرمازدگی می‌شود.
اصغری افزود: شدت گرما زدگی می‌تواند از خفیف تا شدید باشد، اما باید توجه داشت که گرما زدگی را باید جدی گرفت چرا که عدم مداخله در زمان مناسب می‌تواند به مغز و ارگان‌های حیاتی آسیب بزند و حتی باعث مرگ شود؛ فردی که دچار این عارضه می شود علائمی شایعی همچون گیجی، حالت تهوع، بی حالی، رنگ پریدگی، سردرد، تشنگی، تعریق وگرفتگی عضلانی و تپش قلب شدید دارد.
اصغری ادامه داد: گرمازدگی اغلب با کم شدن آب بدن همراه است، وقتی فردی دچار گرما زدگی می‌شود در ابتدا باید در یک مکان با تهویه خنک قرار گیرد و حجم لباس‌هاش را کم کند و دوش آب ولرم یا خنک بگیرد.
وی ادامه داد: باید توجه داشت به دلیل اینکه در زمان تعریق مقداری از الکترولیت‌های مهم و ضروری بدن از جمله پتاسیم و سدیم دفع و تعادل این الکترولیت‌ها دچار مشکل می‌شود، برای برگشت این تعادل و برطرف کردن کم آبی بدن مخلوط آب خنک با کمی نمک، آب میوه‌های خنک و آبدار مثل هندوانه، طالبی و خیار و دوغ‌های کم نمک خنک مصرف شود.
شربت‌های خانگی سنتی مثل مخلوط خاکشیر و تخم شربتی با کمی آبلیمو و شکر نیز می تواند در بهبود فرد موثر باشد البته به تدریج و آهستگی مایعات را میل کنید تا دچار مشکلات گوارشی نشوید.
همچنین یک سری نوشیدنی‌های ورزشی در سوپر مارکت‌ها نیز در دسترس هستند که به دلیل دارا بودن الکترولیت‌ها همرا با مصرف مایعات خنک می‌توانند مفید باشند؛ در شرایط گرما زدگی باید از نوشیدنی‌های حاوی کافئین مثل قهوه یا نسکافه، چای خنک یا نوشیدنی‌های ورزشی کافئین دار خودداری کنید چرا که مواد حاوی کافین مدر(ادرار آور) بوده و باعث دفع بیشتر آب بدن می‌شوند.
باید در نظر داشت افرادی که در محیط‌هایی با دمای بالا کار می‌کنند یا در محل کار خود در معرض حرارت بالا قرار دارند، بیشتر مستعد گرمازدگی هستند. همچنین برخی از گروه‌های سنی مثل نوزادان، کودکان و سالمندان و افرادی که دچار بیماری‌های قلبی و ریوی، فشار خون بالا، دیابت، چاقی و بیماری‌های اعصاب و روان هستند بیشتر به گرما زدگی مستعد هستند و توصیه می‌شود که این افراد در ساعات اوج گرمای هوا که معمولا ساعت ۱۰ صبح تا ۵ بعد از ظهر است از خانه خارج نشوند.
اگر در صورت ضرورت مجبور به ترک خانه هستند حتما یک بطری آب یا شربت‌های خانگی کم شیرین خنک همراه خود داشته باشند و از لباس‌های نخی با رنگ روشن استفاده کنند.و به هیچ عنوان در ساعات یاد شده در محیط بیرون اقدام به ورزش نکنند.
خاکشیر یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها برای رفع تشنگی و بهبود گرمازدگی
محسن پویان، مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی نیز به گزارشگر یک گفت: خاکشیر از خاصیت رفع تشنگی و بهبود گرمازدگی برخوردار است و با جذب فراوان آب در دستگاه گوارش، احساس گرما و عطش بیش از حد را کاهش می‌دهد.
وی با اشاره به این که شربت خاکشیر یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های تابستانی است، گفت: در تابستان افراد به دنبال رفع تشنگی و بهبود گرمازدگی خود هستند که خاکشیر هر دو این خواص را دارد.
پویان افزود: از زمان‌های دور از فواید خاکشیر برای کاهش حرارت بدن و رفع تب استفاده میشد. امروزه نیز این دانه‌های معجزه‌آسا هنوز هم برای بهبود بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی، بهترین نحوه مصرف خاکشیر را به‌صورت شربت توصیه کرد و افزود: تخم خاکشیر باید پیش از تبدیل به شربت، دو تا سه بار شسته شود تا آلودگی آن به‌طور کامل برطرف شده و برای مدتی هم باید در آب باقی بماند تا آب لازم را به خود جذب کند.
پویان تصریح کرد: خاکشیر هر دو خاصیت رفع تشنگی و بهبود گرمازدگی را دارد. یکی از خواص خاکشیر، کاهش دمای بدن است و با جذب فراوان آب در دستگاه گوارش، احساس گرما و عطش بیش از حد را کاهش می‌دهد.
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی، استفاده از خاکشیر را برای درمان افرادی که دچار یبوست مزمن هستند، توصیه کرد و گفت: افراد برای درمان یبوست خود می‌توانند صبح‌ها دو قاشق غذاخوری تخم خاکشیر را همراه با یک لیوان آب گرم و یک قاشق عسل یا نبات مخلوط کرده و با معده خالی مصرف کنند.
وی با اعلام این که خاکشیر علاوه بر شادابی پوست باعث افزایش شیر در زنان شیرده می‌شود، یادآور شد: مصرف زیاد خاکشیر در برخی افراد باعث سردرد شده که برای جلوگیری از این منظور می‌توانند روزانه بین دو تا ۱۰ گرم از این گیاه را استفاده کنند.
