نگار علی- در هفته های اخیر ادعایی جنجالی مبنی بر وجود نشانه هایی از حیات در سیاره ای دوردست به نام K2-18b بحث هایی گسترده در جامعه علمی و رسانه ای به راه انداخته است. این ادعا که بر پایه ی داده های تلسکوپ فضایی جیمز وب مطرح شد از سوی گروهی از محققان دانشگاه کمبریج و به سرپرستی دکتر «نیکو مادوسودان» ارائه شده و واکنش های متضادی را در بین ستاره شناسان و دانشمندان سیارات فراخورشیدی برانگیخته است.
ادعایی بزرگ از رصدی پررمزوراز
محققان با تحلیل نور عبوری از جو K2-18b به نشانه هایی از دو گاز گوگردی برخوردند: دی متیل سولفید (DMS) و دی متیل دی سولفید (DMDS). این گازها بر روی زمین عموماً در اثر فعالیت های میکروبی از جمله فیتوپلانکتون های دریایی تولید می شوند و به عنوان «زیست نشانگر» (biosignature) شناخته می شوند.
دکتر مادوسودان در نشست خبری مربوط به این پژوهش اظهار داشت: «این نخستین نشانه هایی است که شاید از وجود حیات در یک دنیای بیگانه حکایت داشته باشد. این یافته می تواند یکی از نقاط عطف تاریخ علم باشد.»
فاصله ای کیهانی داده هایی پرابهام
سیاره K2-18b در فاصله ۱۲۴ سال نوری از زمین قرار دارد و به گفته کارشناسان در محدوده ای مداری به دور ستاره ی خود می چرخد که دمایی معتدل را ممکن می سازد؛ به همین دلیل احتمال وجود آب مایع در آن مطرح شده است. اندازه ی این سیاره بین زمین و نپتون است و هنوز نمونه مشابهی از آن در منظومه شمسی ما وجود ندارد.
با این حال به دلیل دوری بیش از اندازه ی این جرم آسمانی تلسکوپ جیمز وب تنها می تواند نوری را بررسی کند که از ستاره ی میزبان به واسطه عبور سیاره از برابر آن دچار تغییر شده است. این تحلیل نورِ فیلترشده از جو سیاره روش اصلی برای شناسایی ترکیبات شیمیایی در آن محسوب می شود.
شک و تردیدهای جدی از سوی جامعه علمی
در حالی که رسانه ها تیترهایی جذاب درباره «یافتن نشانه های حیات بیگانه» منتشر کرده اند بسیاری از دانشمندان نسبت به استحکام این ادعاها تردید دارند. دکتر «لورا کرایدبرگ» از مؤسسه ماکس پلانک در آلمان در گفت وگویی با NPR تأکید کرده که سیگنال های ثبت شده به هیچ وجه قوی و قطعی نیستند.
او گفت: «این نوع اندازه گیری بسیار دشوار است. ما هنوز در ابتدای راه یادگیری تفسیر داده های تلسکوپ جیمز وب هستیم. این سیگنال ها بسیار ضعیف اند و ممکن است اساساً وجود نداشته باشند.»
همچنین «رایان مک دونالد» اخترشناس دانشگاه میشیگان با انتشار نقدی فنی بر مقاله اصلی اعلام کرده که داده ها به اندازه ای پر از نویز هستند که نمی توان با اطمینان گفت گازهای زیستی واقعاً در آن جو وجود دارند.
پاسخ محققان و مناقشه ادامه دار
مادوسودان در واکنش به نقدها مدل های استفاده شده در تحلیل های مستقل را «بیش از حد ساده انگارانه» توصیف کرد. اما تحلیل های دیگری نیز منتشر شده اند که نشان می دهند مدل هایی بدون در نظر گرفتن هیچ نشانه ای از حیات به خوبی با داده ها تطابق دارند.
به نظر می رسد اجماع نسبی در جامعه علمی بر این است که شواهد موجود به اندازه ای نیست که چنین ادعای بزرگی را توجیه کند. در واقع برخی کارشناسان این ماجرا را نمونه ای از «پیش داوری رسانه ای» می دانند که می تواند به اعتماد عمومی به علم لطمه بزند.
از ونوس تا K2-18b؛ ماجرایی تکراری در علم
این نخستین بار نیست که یک گاز گوگردی در جو یک سیاره به عنوان نشانه احتمالی حیات مطرح می شود. در سال های اخیر بحث هایی درباره وجود فسفین در جو سیاره ونوس نیز بالا گرفت. با وجود انتشار تیترهای جنجالی هنوز هم درباره ی واقعیت آن کشف تردیدهای جدی وجود دارد.
در نهایت دانشمندان تأکید دارند که باید میان هیجان زدگی رسانه ای و دقت علمی تمایز قائل شد. اگر قرار است حیات فرازمینی کشف شود آن کشف باید غیرقابل انکار تکرارپذیر و مستند باشد. تا آن زمان احتیاط بهترین راهبرد است.
منبع: npr
۲۲۷۲۲۷
