به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، قرن‌ها پیش، اقتدار نظامی به تنهایی جزء مولفه‌های قدرت بود. در عصر حاضر، عناصر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را نیز باید در کنار قدرت نظامی قرار داد تا بشود گفت؛ ملتی، صاحب اقتدار است.
اما مولفه‌ی دیگری نیز است که برخوردار نبودن آن، ملت‌ها را از اقتدار دور خواهد کرد. شاخصی که اگر در کنار اجزای دیگر نباشد، قدرت‌ها دچار روزمرگی و افول خواهند شد.
این عامل تعیین‌کننده؛ اقتدار علمی است. مولفه‌ای که به سادگی حاصل نمی‌شود. یکی از مصادیق قدرت علمی به جز دستاوردها، اختراعات، تعداد مقالات علمی و مراکز تولید علم، می‌تواند، تعداد دانشجویان بین‌المللی یا گستره شعب دانشگاهی آن کشور باشد.
جذب دانشجوی خارجی و توسعه شعب دانشگاه‌ها از عواملی است که مثل اثر مرکب عمل می‌کند. در سال‌های ابتدایی پیاده‌سازی، اثرِ چندانی در قدرت علمی یک کشور مشاهده نمی‌شود. سال‌ها می‌گذرد تا دانشجویان خارجی داخل کشور یا دانشجویانی که در شعب دانشگاهی آن کشور در کشورهای دیگر تحصیل می‌کنند به کشورهایشان بازگردند.
دانشجویان خارجی در همه سال‌های تحصیل تحت تاثیر اندیشه، فرهنگ و آئین آن ملت قرار خواهند گرفت و ناخودآگاه می‌توانند الهام‌بخش و ترویج‌کننده حوزه تمدنی آن کشور باشند.
بیش از یک دهه است که نظام آموزش عالی ایران به همراه دانشگاه‌های کشور، جذب دانشجوی خارجی را در دستور کار قرار دادند؛ موضوعی که در اسناد بالادستی نیز به آن اشاره شده و برای دستگاه‌ها، تکالیفی لحاظ شده است.
در بند الف ماده ۲۲۶ لایحه برنامه هفتم توسعه و به منظور فعال کردن قابلیت‌‌های سرزمینی و موقعیت راهبردی جمهوری اسلامی ایران …. تکالیفی برای وزارتخانه‌های علوم، امور خارجه، بهداشت و دستگاه‌های مرتبط معین شده است؛
پذیرش دانشجوی خارجی حداقل معادل ۱۰ درصد از کل دانشجویان کشور .. از جمله این تکالیف است.
چندی پیش رئیس سازمان امور دانشجویان تعداد دانشجویان خارجی را حدود ۹۴ هزار دانشجو اعلام کرد. این تعداد دانشجو باتوجه به تعداد کل دانشجویان کشور (۳میلیون و ۲۰۰ هزار نفر)، تنها حدود ۳ درصد از کل دانشجویان ایران را شامل می‌شود! آماری که باید به بیش از 300 هزار دانشجوی خارجی برسد.
با پیمان آقایی سرپرست مرکز امور بین‌الملل دانشگاه پیام نور در مورد جذب دانشجوی خارجی به گفتوگو نشسته‌ایم که مشروح گفتوگو در ادامه می‌آید.
آنا؛ در حال حاضر شاهد دیپلماسی فعالی بین کشورهای منطقه هستیم، بفرمایید وضعیت جذب دانشجوی خارجی در ایران چگونه است؟
آقایی؛ باید بپذیریم که نگاه کشورهای مختلف به جذب دانشجو متفاوت است. برخی از کشورها مثل کانادا و استرالیا نگاهی اقتصادی دارند و از محل جذب، کسب درآمد می‌کنند. خیلی از کشورها نیز مثل آمریکا، چین و روسیه علاوه بر داشتن نگاه اقتصادی، بیشتر اهداف سیاسی را دنبال می‌کنند و به فکر مدیرپروری برای کشورهای در حال توسعه هستند.
همچنین توجه بیشترِ کشورهای خاورمیانه به جذب دانشجو، فرهنگی و ایدئولوژیکی است. در این کشورها، نسبت به این موضوع کمتر نگاه اقتصادی حاکم است و در فرآیند جذب دانشجو، ملاحظات فرهنگی در نظر گرفته می‌شود.
در ایران نیز هدف‌گذاری‌ها بیشتر جنبه فرهنگی دارد تا اقتصادی؛ سیاستگذاری‌‌ها در اسناد بالادستی، وزارت علوم و سازمان امور دانشجویان نشان می‌دهد گرایش کشور بیشتر به سمت مسائل فرهنگی است. در واقع هدف‌گذاری کشور این است تا بتوانیم؛ در حوزه تمدنی منطقه و محور مقاومت، تربیت‌کننده مدیران تراز انقلاب اسلامی باشیم.
هر چقدر دانشگاه‌های کشور با مشکلات اقتصادی مواجه می‌شوند از هدفگذاریهای فرهنگی کشور دور و به نگاه اقتصادی نزدیک‌تر می‌شوند
این مدل در کشور ثائب است. البته که در بخش‌های اجرایی، شاهد مغفول ماندن آن هستیم. در واقع توجه دانشگاه‌های کشور که بخش اجرایی موضوع جذب دانشجوی خارجی هستند، بیشتر به مسائل اقتصادی است. یعنی هر چقدر دانشگاه‌ها با مشکلات اقتصادی مواجه می‌شوند از هدفگذاریهای فرهنگی کشور دور و به نگاه اقتصادی نزدیک‌تر می‌شوند و از جایی به بعد بین راس (راهبردهای کلان حاکمیت) با بدنه اجرایی (دانشگاه‌ها) شاهد نوعی پارادوکس می‌شویم.
آنا؛ به نظر می‌رسد در مقایسه با کشورهای منطقه در مورد جذب دانشجو، تنوع ملیتی مناسبی نداریم؟
آقایی؛ بله درست است. نداشتن تنوع ملیتی دانشجویان خارجی در ایران بیشتر به خاطر شرایط اقتصادی کشورهای همسایه است. به عنوان مثال برای دانشجوی عراقی یا افغانستانی کاملا صرفه اقتصادی دارد که بیاید و در ایران تحصیل کند و اگر همین دانشجو بخواهد به جای ایران مثلا در اردن تحصیل کند هزینه‌های به نسبت بیشتری را متحمل می‌شود که اصلا با هزینه‌های او در ایران قابل مقایسه نیست.
البته برخی مشکلات زیرساختی در دانشگاه‌ها و مجموعه‌های آموزش عالی وجود دارد که شرایط جذب را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ از جمله این مشکلات سامانه‌های جذب دانشجوست که سامانه یکپارچه‌ای در کشور نداریم. همچنین نظام دیوانسالاری کشور و ملاحظاتی که برای رفت و آمدهای دانشجویان در نظر گرفته شده برای دانشجویان خارجی دست و پاگیر شده است.
مثلا یک دانشجوی خارجی برای رفتن به مرخصی باید به نیروی انتظامی و .. مراجعه کند و این امور اداری برای هر دانشجوی خارجی قابل تحمل نیست و از جذابیت نظام آموزش عالی کشور کم می‌کند و اکثر دانشجویان خارجی شاید بپذیرند که هزینه بیشتری را متحمل شوند و در کشور دیگری تحصیل کنند تا درگیر سخت‌گیری‌های نظام اداری کشور نشوند.
نکته دیگر، فقدان نگاهی یکپارچه برای جذب دانشجوی خارجی در کشور است. خیلی از دستگاه‌ها نگاه مثبتی به این موضوع ندارند. اگرچه که وزارت علوم و برخی از سازمان‌ها از جذب دانشجو استقبال می‌کنند در نهایت همه این موارد، منجر به نداشتن تنوع ملیتی می‌شود.
آنا؛ یعنی نهادهایی در کشور هستند که برخلاف وزارت علوم، فرآیند جذب دانشجو را کُند می‌کنند؟
در فرآیند جذب دانشجوی خارجی باید نگاه امنیتی را لحاظ کنیم و اگر این ملاحظه را نداشته باشیم، حتما دچار اشتباه محاسباتی شدیم
بله، البته که همه دستگاه‌ها می‌خواهند به بحث جذب دانشجو کمک کنند، اما نکته مهم این است که به جهت موقعیت جغرافیایی و استراتژیک ایران در منطقه و حساسیت‌های خاورمیانه، ناگزیر هستیم در مورد جذب دانشجوی خارجی ملاحظاتی داشته باشیم.
ما نمی‌توانیم آنچنانکه یک کشور اروپایی می‌تواند به راحتی دانشجوی خارجی جذب کند دانشجو جذب کنیم و باید در فرآیند جذب نگاه امنیتی را لحاظ کنیم و اگر این ملاحظه را نداشته باشیم، حتما دچار اشتباه محاسباتی شدیم.
آنا؛ آیا دانشگاه‌های ایران زیرساخت مناسبی برای تدریس‌های مجازی دارند؟
آقایی؛ تجربه کرونا به همه ثابت کرد که می‌توان از ظرفیت تدریس از راه دور، بهره بُرد. من فکر می‌کنم در سال‌های بعد شاهد گرایش بیشتر دانشگاه‌ها به سمت آموزش از راه دور باشیم. همین الان هم خیلی از دانشگاه‌های جهان دارند به این سمت می‌روند و آن را اتفاقی مبارک می‌دانند.
نظام دانشگاهی برخی از کشورها بر پایه آموزش‌های سنتی و برگزاری کلاس های حضوری است و درک درستی از آموزش‌های مجازی ندارند و حتی بعضا مدرک صادر شده دانشگاه‌های الکترونیکی را نیز قبول ندارند
اما اشکالی که وجود دارد این است که این نوع از آموزش در دانشگاه‌های ایران خیلی مورد استقبال دانشجویان بین‌المللی قرار نگرفته است؛ علت آن هم بیشتر متوجه سیستم آموزش عالی و دانشگاه‌های کشورهای همسایه ایران است که دانشجویان‌شان برای تحصیل وارد ایران می شوند؛ درواقع نظام دانشگاهی این کشورها بر پایه آموزش‌های سنتی و برگزاری کلاس های حضوری است و درک درستی از آموزش‌های مجازی ندارند و حتی بعضا مدرک صادر شده دانشگاه‌های الکترونیکی را نیز قبول ندارند.
به همین خاطر، دانشگاه‌های داخلی نیز مطابق میل دانشجویان خارجی و خواست بازار، خودشان را وقف دادند و چندان اهمیتی به تدریس از راه دور نمی‌دهند.
آنا؛ وضعیت تدریس از راه دور در دانشگاه‌های داخلی یا دانشگاه‌های کشورهای دیگر چگونه است؟
آقایی؛ خیلی از کشورها به سمت آموزش از راه دور رفته‌اند از جمله می‌توانم به کشورهای هند و روسیه اشاره کنم که به اندازه حدود کل دانشجویان خارجی ایران، دانشجوی خارجی دارند که به صورت تدریس از راه دور در حال تحصیل هستند.
البته که در دانشگاه پیام نور پلتفرمی مبتنی بر مدیا در حال آماده‌سازی داریم که جزء برنامه‌های این دانشگاه است و اگر لازم باشد در این زمینه از هم‌افزایی همه دانشگاه‌ها استفاده خواهیم کرد.
برخی از کشورها هم پلتفرم‌هایی یکپارچه، برای جذب دانشجو دارند. در حال حاضر روسیه هم در حال ایجاد یک ابرسامانه برای دانشجویان خارجی است.
اطلاع دارم که می‌خواهند از ظرفیت کشورهای شانگهای نیز استفاده کنند تا این پروژه را به سرانجام برسانند. پروژه‌ای که همه کشورهای شانگهای می‌توانند به عنوان بازار هدف از آن استفاده کنند.
آنا؛ آیا در پروسه جذب دانشجو، سامانه یکپارچه‌ای در کشور داریم؟
حداقل من اطلاعی ندارم که در کشور سامانه‌ای یکپارچه‌ای باشد که توان پشتیبانی همه سامانه‌های مرتبط با جذب و تحصیل دانشجویان خارجی را یک‌جا داشته باشد
آقایی؛ دانشگاه‌ها، سامانه‌های متعددی مثل جذب دانشجو یا سامانه آموزش‌های از راه دور Lms (مدیریت یادگیری الکترونیکی)، سامانه آزمون یا سامانه ارائه محتوا و مدیا دارند که اگر قرار باشد این سامانه‌ها برای استفاده دانشجویان خارجی باشد باید از قابلیت امکان ترجمه همزمان، نیز برخوردار باشند؛ در واقع باید به جایی برسیم تا همه این سامانه‌ها در قالب یک سامانه واحد قرار گیرند.
حداقل تا جائیکه من اطلاع دارم چنین سامانه یکپارچه‌ای که توان پشتیبانی همه این سامانه‌ها را یک‌جا داشته باشد در کشور نداریم.
البته نکته دیگری هم است، اینکه باید این سامانه طوری عمل کند تا در فرآیند جذب، کلاس‌ها و آزمون …، دانشجویان خارجی که با آی‌پی‌های مختلف وارد سامانه‌ها می‌شوند، به خاطر تحریم‌ها و مسائلی از این دست، دچار اختلال نشوند. دانشجو باید بتواند با کلاس‌های از راه دور بدون هیچ مشکلی ارتباط داشته باشد.
آنا؛ به نظر شما بین جذب دانشجوی خارجی و توسعه شعب دانشگاهی کدام یک باید در اولویت تصمیم‌گیری‌ها باشد؟
آقایی؛ جنس دانشگاه‌های ما به گونه است که من فکر می‌کنم توسعه شعب دانشگاهی در کشورهای منطقه برای ایران اثرگذارتر باشد. البته که جذب دانشجوی خارجی را هم می‌توانیم داشته باشیم و برای هر دو این موضوع، ظرفیت کافی در کشور وجود دارد و می‌توانیم به موازات هم به پیش ببریم؛ تاکید دارم که از ظرفیتهای هر دو موضوع باید بهره بُرد؛ ضمن‌‌اینکه در هر دو وجه، باید نظارت جدی بر کیفیت آموزشی داشته باشیم و سیستم‌های نظارت و ارزیابی باید نسبت به کیفیت آموزشی خیلی حساس باشند. نباید اجازه داد غفلت از نظارت در کیفیت آموزشی برای کشور هزینه ایجاد کند.
همه ما که در این منطقه قرار داریم و با همدیگر همسایه هستیم در یک حوزه تمدنی واقع شدیم و باید نسبت به رشد همدیگر حساس باشیم و هر چقدر آنها رشد کنند، در واقع موجب تعالی ایران خواهد شد.
