راه های گرفتن مهریه

گرفتن مهریه، حقی قانونی و مهم برای زنان در نظام حقوقی ایران است که به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک آن می شود و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. فرآیند مطالبه مهریه، به دلیل پیچیدگی های حقوقی و تغییرات اخیر در قوانین، نیازمند آگاهی کامل از مسیرهای قانونی و گام های عملی است تا بتوان با کمترین چالش و در کوتاه ترین زمان ممکن به نتیجه مطلوب رسید.

مطالبه مهریه، به ویژه در شرایطی که اختلافاتی میان زوجین وجود دارد، می تواند مسیری پرفراز و نشیب باشد. درک دقیق ماهیت مهریه، انواع آن و تفاوت های موجود میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، اولین قدم برای شروع این فرآیند است. قوانین جدید، اولویت را به اقدام از طریق اداره ثبت اسناد رسمی داده اند و تنها در صورت عدم موفقیت در این مرحله، امکان مراجعه به دادگاه خانواده فراهم می شود. این تغییرات، ضرورت آشنایی با رویکردهای نوین مطالبه مهریه را بیش از پیش نمایان می سازد. در این مسیر، آگاهی از مدارک مورد نیاز، هزینه ها، مدت زمان تقریبی و چالش های احتمالی می تواند به زنان کمک کند تا با اطمینان و قدرت بیشتری از حقوق قانونی خود دفاع کنند.

مهریه چیست؟ آشنایی با مفاهیم و انواع آن

مهریه یکی از ارکان مهم عقد ازدواج در فقه و قانون مدنی ایران است که جایگاه ویژه ای در حقوق خانواده دارد. این حق مالی، نه یک هدیه، بلکه تعهدی است که مرد به زن در زمان عقد ازدواج می دهد و زن مالک آن می شود. درک صحیح از این مفهوم و انواع آن، برای هر کسی که به دنبال پیگیری حقوق خود در این زمینه است، ضروری است.

تعریف حقوقی مهریه و حق مالکیت زن

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی را که بخواهد در آن انجام دهد. این بدان معناست که حتی در طول زندگی مشترک و بدون وقوع طلاق، زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. مالکیت مهریه، بر خلاف تصور برخی، مشروط به وقوع طلاق یا اتمام زندگی مشترک نیست و از لحظه عقد، این حق مالی به زن تعلق می گیرد. این حکم قانونی، از مهمترین پشتوانه های مالی زن در زندگی مشترک و پس از آن محسوب می شود.

انواع مهریه: عندالمطالبه، عندالاستطاعه و دیگر اشکال

مهریه در نظام حقوقی ایران به اشکال مختلفی می تواند تعیین شود که هر یک دارای شرایط و احکام خاص خود هستند:

• مهریه عندالمطالبه: این رایج ترین نوع مهریه است و به معنای آن است که زن می تواند در هر زمان که بخواهد (چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن)، مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد نیز موظف است فوراً آن را پرداخت کند. در این نوع مهریه، توانایی مالی مرد برای پرداخت، شرط مطالبه نیست و صرف مطالبه زن، او را محق به دریافت می کند. البته اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار و تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، زن زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. بار اثبات توانایی مالی مرد در این مورد، بر عهده زن است. به عبارت دیگر، زن باید اموالی از مرد را به دادگاه معرفی کند که جزو مستثنیات دین او نباشند (مانند منزل مسکونی که تنها محل سکونت مرد است) تا بتواند مهریه را از محل آن وصول نماید. این نوع مهریه، غالباً در مواردی تعیین می شود که طرفین، قصد دارند فشار مالی کمتری بر مرد وارد شود، اما در عمل، فرآیند مطالبه آن می تواند پیچیده تر و زمان برتر باشد.
• مهرالمثل: این نوع مهریه در مواردی تعیین می شود که در عقد نکاح، مهریه به صراحت مشخص نشده باشد یا شرایط تعیین مهریه، باطل و نامشروع باشد. در این حالت، میزان مهریه با توجه به جایگاه اجتماعی زن، عرف و عادات منطقه، وضعیت مالی خانواده پدری زن و دیگر شرایط مشابه، توسط کارشناسان دادگاه تعیین می گردد.
• مهرالمسمی: این مهریه ای است که مقدار و نوع آن به صورت مشخص در عقدنامه ذکر شده و مورد توافق طرفین قرار گرفته است. بیشتر مهریه های رایج، از نوع مهرالمسمی هستند.
• مهرالمتعه: این مهریه در حالتی پیش می آید که طلاق قبل از نزدیکی واقع شده باشد و مهریه نیز در عقدنامه تعیین نشده باشد. در این صورت، با توجه به وضعیت مالی مرد، مبلغی به عنوان مهریه به زن تعلق می گیرد.

حق حبس زوجه: ابزاری قانونی برای مطالبه مهریه

حق حبس، یکی از مهمترین حقوق قانونی زن در رابطه با مهریه است که در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به آن اشاره شده است. بر اساس این ماده، زن می تواند تا زمانی که مهریه خود را به طور کامل دریافت نکرده است، از ایفای وظایف زناشویی خود امتناع کند، مشروط بر اینکه تمکین خاص (رابطه زناشویی) صورت نگرفته باشد.

این حق، یک اهرم قانونی قدرتمند برای زن محسوب می شود تا مرد را به پرداخت مهریه ترغیب کند. اگر زن از این حق استفاده کند، مرد نمی تواند او را به تمکین وادار کند و زن تا زمان دریافت مهریه، ناشزه محسوب نمی شود. نفقه نیز در این مدت به زن تعلق می گیرد. البته لازم به ذکر است که این حق تنها برای مهریه عندالمطالبه قابل اعمال است. در صورت تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) حتی برای یک بار، حق حبس ساقط می شود و زن دیگر نمی تواند از آن استفاده کند، هرچند حق مطالبه مهریه همچنان پابرجا باقی می ماند.

مسیر کلی مطالبه مهریه: از ثبت تا دادگاه

در گذشته، مسیر مطالبه مهریه عمدتاً از طریق دادگاه بود، اما با تصویب قوانین و بخشنامه های جدید، اولویت ها تغییر کرده اند. اکنون، برای گرفتن مهریه، زوجه ابتدا باید از طریق اداره ثبت اسناد رسمی اقدام کند. این تغییر با هدف کاهش بار پرونده های ورودی به دادگاه ها و تسریع در فرآیند مطالبه مهریه صورت گرفته است.

تغییرات قانونی و بخشنامه جدید مطالبه مهریه

با توجه به «بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنجم ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران» و بخشنامه های جدید قوه قضائیه، زن برای مطالبه مهریه مندرج در سند رسمی ازدواج، دیگر نمی تواند مستقیماً به دادگاه مراجعه کند. این قانون مقرر می کند که اسناد رسمی لازم الاجرا (که سند ازدواج نیز یکی از آنهاست) باید ابتدا از طریق اداره ثبت اسناد و املاک به اجرا گذاشته شوند. در صورتی که زن بدون مراجعه اولیه به اداره ثبت، دادخواستی را در دادگاه خانواده مطرح کند، قاضی موظف است رسیدگی به پرونده را تا زمان ارائه گواهی عدم امکان وصول مهریه از اداره ثبت، متوقف کند.

این رویکرد جدید، مسیر مطالبه مهریه را به دو گام اصلی تقسیم می کند: ابتدا فرآیند اجرایی در اداره ثبت و سپس، در صورت لزوم و عدم توفیق، فرآیند قضایی در دادگاه. این تغییر، اگرچه در ابتدا ممکن است کمی پیچیده به نظر برسد، اما با هدف تسریع و کاهش بوروکراسی برای زنانی که به دنبال وصول مهریه خود هستند، طراحی شده است.

برای روشن تر شدن مسیر مطالبه مهریه و درک بهتر فرآیندهای پیش رو، می توان آن را در یک نگاه کلی اینگونه ترسیم کرد:

1. مراجعه اولیه به اداره ثبت: گام اجباری برای شروع فرآیند.
2. دریافت گواهی عدم امکان وصول: در صورت عدم موفقیت در اجرای ثبت.
3. طرح دعوا در دادگاه خانواده: برای پیگیری های قضایی و تقسیط.

بر اساس بخشنامه جدید مطالبه مهریه، زوجه موظف است ابتدا از طریق اداره ثبت اسناد رسمی اقدام کند و در صورت عدم وصول، به دادگاه مراجعه نماید. این تغییر قانونی، برای سهولت و سرعت بخشیدن به روند قانونی مطالبه مهریه صورت گرفته است.

راه اول گرفتن مهریه: اقدام از طریق اداره ثبت اسناد رسمی

همانطور که اشاره شد، اولین و اجباری ترین گام برای گرفتن مهریه، اقدام از طریق اداره ثبت اسناد رسمی است. این روش، مزایای خاص خود را دارد و در بسیاری از موارد می تواند سریع تر و کم هزینه تر از مسیر قضایی به نتیجه برسد.

چرا ابتدا به اداره ثبت مراجعه کنیم؟

مراجعه به اداره ثبت برای مطالبه مهریه، مزایای قابل توجهی دارد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرعت بیشتر: فرآیند اجرایی در اداره ثبت معمولاً سریع تر از دادگاه به نتیجه می رسد، به خصوص اگر زوج اموال مشخصی داشته باشد.
• هزینه کمتر: هزینه های اجرایی ثبت، به طور کلی کمتر از هزینه های دادرسی در دادگاه است.
• عدم نیاز به اثبات اعسار اولیه: در این روش، برخلاف دادگاه برای مهریه عندالاستطاعه، زن نیازی به اثبات تمکن مالی زوج ندارد و صرفاً سند ازدواج رسمی ملاک عمل است.
• اهرم فشار: امکان توقیف سریع اموال و ممنوع الخروجی زوج، می تواند فشار مؤثری برای پرداخت مهریه ایجاد کند.

مدارک لازم برای درخواست اجرائیه مهریه از ثبت

برای شروع فرآیند اجرای مهریه از طریق ثبت، زوجه باید مدارک زیر را آماده کند:

• اصل و کپی سند ازدواج رسمی: این مهمترین مدرک است که نشان دهنده میزان مهریه و تعهدات زوجین است.
• شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت درخواست کننده.
• کپی شناسنامه و کارت ملی زوج (در صورت امکان): این مدارک به تسریع فرآیند شناسایی و ابلاغ کمک می کند، هرچند عدم وجود آن مانع از آغاز کار نیست.

مراحل گام به گام مطالبه مهریه در اداره ثبت

فرآیند گرفتن مهریه از طریق اداره ثبت اسناد رسمی، شامل مراحل زیر است که هر زوجه ای باید با دقت آنها را پیگیری کند:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج: ابتدا زوجه باید به همان دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده است، مراجعه کند. در آنجا، درخواست صدور اجرائیه برای مهریه خود را ارائه می دهد. دفترخانه پس از بررسی مدارک، فرم مربوط به اجرائیه را تکمیل و مهر و امضا می کند.
2. ارسال پرونده به اداره اجرای اسناد رسمی: پس از صدور اجرائیه توسط دفترخانه، پرونده به اداره اجرای اسناد رسمی در محل اقامت زوج یا محل وقوع عقد ارسال می شود. این اداره مسئول پیگیری و اجرای مفاد اجرائیه است.
3. ابلاغ اجرائیه به زوج: اداره اجرای ثبت، اجرائیه را به زوج ابلاغ می کند. پس از ابلاغ، زوج یک مهلت ده روزه برای پرداخت مهریه یا معرفی اموال خود دارد. در صورتی که زوج در این مدت اقدامی نکند، می توان مراحل بعدی توقیف اموال را آغاز کرد.
4. معرفی و توقیف اموال زوج: در این مرحله، زوجه می تواند با معرفی اموال منقول و غیرمنقول زوج، درخواست توقیف آنها را داشته باشد.
   • اموال منقول و غیرمنقول: این اموال شامل خودرو، ملک (آپارتمان، زمین)، حساب های بانکی، سهام بورس و حتی طلب هایی که زوج از دیگران دارد، می شود. سرعت عمل در شناسایی و معرفی این اموال بسیار حیاتی است، زیرا زوج ممکن است اقدام به انتقال اموال خود کند.
   • توقیف حقوق یا مستمری زوج: در صورتی که زوج شاغل باشد، می توان تا یک چهارم حقوق و در صورت نداشتن فرزند، تا یک سوم آن را برای مهریه توقیف کرد. در مورد مستمری نیز همین قاعده جاری است.
   • اهمیت سرعت در این مرحله: تجربه نشان داده است که هرچه زودتر اموال شناسایی و توقیف شوند، امکان وصول مهریه بیشتر خواهد بود و جلوی هرگونه نقل و انتقال احتمالی گرفته می شود.
5. درخواست ممنوع الخروجی زوج: اگر مهریه عندالمطالبه باشد و زوج از پرداخت آن خودداری کند یا اموالی برای توقیف نداشته باشد، زوجه می تواند از طریق اداره ثبت، درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند. این اقدام، فشار مضاعفی بر زوج وارد می کند تا برای پرداخت مهریه یا تعیین تکلیف آن اقدام کند. ممنوع الخروجی تا زمان تسویه حساب یا معرفی وثیقه مناسب ادامه خواهد داشت.

مزایا، معایب و هزینه های مطالبه مهریه از طریق ثبت

اجرای مهریه از طریق ثبت، با وجود مزایایی که دارد، خالی از چالش نیست. مزایای آن شامل سرعت نسبی در اجرا و هزینه های اولیه کمتر است. زن نیازی به اثبات تمکن مالی مرد ندارد، بلکه بار اثبات عدم توانایی مالی بر عهده مرد است. اما از معایب آن می توان به محدودیت در توقیف اموال (فقط اموال شناسایی شده)، عدم امکان تقسیط مهریه از سوی ثبت (این امر در صلاحیت دادگاه است) و نیاز به پیگیری فعال زوجه برای شناسایی اموال اشاره کرد.

هزینه های این روش شامل پرداخت نیم عشر اجرایی (معادل 5 درصد مبلغ مهریه)، که این مبلغ در ابتدا از زن دریافت نمی شود و در صورت وصول مهریه از مرد اخذ می شود. همچنین هزینه های دفتری و صدور اجرائیه نیز اندک است. مدت زمان تقریبی این فرآیند بسته به سرعت عمل زوجه در معرفی اموال و همکاری اداره ثبت، می تواند از چند هفته تا چند ماه متغیر باشد.

راه دوم گرفتن مهریه: پیگیری از طریق دادگاه خانواده

در صورتی که گرفتن مهریه از طریق اداره ثبت اسناد رسمی به نتیجه نرسد یا شرایط خاصی وجود داشته باشد، مسیر بعدی و نهایی، مراجعه به دادگاه خانواده است. این روش، پیچیدگی ها و زمان بر بودن خاص خود را دارد، اما امکانات قانونی گسترده تری برای پیگیری حقوق زوجه فراهم می کند.

چه زمانی باید برای مطالبه مهریه به دادگاه مراجعه کرد؟

مراجعه به دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه در شرایط زیر الزامی یا منطقی است:

• عدم موفقیت در اجرای ثبت و دریافت گواهی: اگر زوجه از طریق اداره ثبت نتواند مهریه خود را وصول کند و گواهی عدم امکان وصول از اداره ثبت دریافت کرده باشد، می تواند با استناد به این گواهی به دادگاه مراجعه کند.
• مهریه عندالاستطاعه باشد و نیاز به اثبات تمکن مالی زوج: در صورتی که مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، زن باید در دادگاه، تمکن مالی مرد را اثبات کند. اداره ثبت، صلاحیت رسیدگی به این موضوع را ندارد.
• فوت زوج و مطالبه مهریه از ارث: اگر زوج فوت کرده باشد، زوجه می تواند مهریه خود را از ماترک (ارث) او مطالبه کند. این فرآیند از طریق دادگاه پیگیری می شود و زن یکی از طلبکاران متوفی محسوب می شود.
• عدم شناسایی اموال از طریق ثبت: گاهی اوقات، زوج هیچ مال منقول یا غیرمنقولی به نام خود ندارد و اداره ثبت نیز نمی تواند اموالی را توقیف کند. در این صورت، دادگاه می تواند به موضوع اعسار زوج رسیدگی و حکم تقسیط صادر کند.

مدارک لازم و نحوه تنظیم دادخواست مطالبه مهریه

برای طرح دعوای مطالبه مهریه در دادگاه، زوجه نیازمند مدارک و اقدامات زیر است:

• گواهی عدم توفیق از ثبت (در صورت لزوم): اگر قبلاً از طریق ثبت اقدام شده باشد، این گواهی ضروری است.
• سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی: همانند مرحله ثبت، این مدارک هویتی و حقوقی پایه پرونده هستند.
• تنظیم دادخواست مطالبه مهریه: این دادخواست باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تنظیم و ثبت شود. در نگارش دادخواست، ذکر دقیق مشخصات زوجین، مبلغ مهریه، نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و تمامی خواسته های زوجه (مانند توقیف اموال، درخواست تقسیط) بسیار مهم است. می توان از نمونه فرم های دادخواست موجود کمک گرفت، اما بهتر است با مشورت یک وکیل متخصص تنظیم شود.
• مدارک اثبات تمکن مالی زوج (برای مهریه عندالاستطاعه): در این مورد، زن باید هرگونه سند، مدرک، شهادت یا اطلاعاتی که نشان دهنده توانایی مالی مرد است (مانند فیش حقوقی، سند ملک، حساب بانکی، مدارک شرکت و…) را ارائه دهد.

مراحل گام به گام رسیدگی به پرونده مهریه در دادگاه

پس از آماده سازی مدارک، فرآیند رسیدگی به پرونده گرفتن مهریه در دادگاه خانواده شامل مراحل زیر است:

1. ثبت دادخواست: دادخواست مطالبه مهریه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت می رسد. این دفاتر، دادخواست را به صورت الکترونیکی به دادگستری ارسال می کنند.
2. ارجاع به شعبه دادگاه خانواده: پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع داده می شود. سپس، تاریخ جلسه رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می گردد.
3. جلسات رسیدگی و تبادل لوایح: در جلسات دادگاه، طرفین (زوجه و زوج) فرصت دارند مدارک و مستندات خود را ارائه دهند، دفاعیات خود را مطرح کنند و به سؤالات قاضی پاسخ دهند. شهود، کارشناسان و دیگر افراد مرتبط نیز ممکن است در این جلسات حاضر شوند. تبادل لوایح (نوشتجات حقوقی) میان طرفین نیز صورت می گیرد.
4. صدور رأی دادگاه: پس از بررسی تمامی شواهد و اظهارات، قاضی رأی خود را صادر می کند. این رأی می تواند به صورت پرداخت یکجای مهریه، تقسیط مهریه (در صورت اثبات اعسار زوج) یا رد دعوای زوجه (در موارد خاص) باشد.
   • تقسیط مهریه: در صورتی که زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار (ناتوانی مالی) به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی زوج و کسر مستثنیات دین (اموالی که برای زندگی ضروری هستند و قابل توقیف نیستند)، حکم به تقسیط مهریه می دهد. میزان پیش پرداخت و تعداد اقساط بر اساس توانایی مالی زوج تعیین می شود.
   • مستثنیات دین: این مفهوم در فرآیند قضایی بسیار مهم است. مستثنیات دین شامل اموالی است که برای ادامه حیات معقول مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری است و طبق قانون، قابل توقیف نیستند. این موارد می تواند شامل منزل مسکونی، اثاثیه منزل ضروری، ابزار کار، مقداری از وجه نقد برای امرار معاش و… باشد. این اموال حتی در صورت محکومیت زوج به پرداخت مهریه، از توقیف معاف هستند.
5. اعتراض به رأی: هر یک از طرفین که به رأی دادگاه بدوی اعتراض داشته باشند، می توانند ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، درخواست تجدیدنظرخواهی را به دادگاه تجدیدنظر استان ارائه دهند. در صورت عدم رضایت از رأی تجدیدنظر، امکان فرجام خواهی در دیوان عالی کشور نیز وجود دارد.
6. اجرای حکم دادگاه: پس از قطعیت رأی دادگاه، پرونده به اجرای احکام دادگستری فرستاده می شود. در این مرحله، حکم به زوج ابلاغ و در صورت عدم پرداخت، می توان اموال او را معرفی و توقیف کرد. در صورت نیاز، اموال توقیف شده از طریق مزایده به فروش رسیده و مهریه از محل آن پرداخت می شود.

مزایا و معایب و هزینه های مطالبه مهریه از دادگاه

مطالبه مهریه از طریق دادگاه، با وجود جامعیت و امکانات گسترده تر، پیچیدگی ها و معایب خاص خود را دارد. مزیت اصلی آن، امکان رسیدگی به پرونده های پیچیده مانند اعسار زوج، مطالبه مهریه عندالاستطاعه و دیگر موارد است که ثبت به آن ها نمی پردازد. همچنین، حکم دادگاه از اعتبار بالاتری برخوردار است.

اما از معایب آن می توان به زمان بر بودن فرآیند (که گاهی ممکن است ماه ها یا سال ها طول بکشد)، هزینه های دادرسی بیشتر (مانند هزینه تمبر، کارشناسی و…) و پیچیدگی های حقوقی اشاره کرد که اغلب نیاز به حضور یک وکیل متخصص دارد. هزینه ها شامل هزینه دادرسی (بر اساس مبلغ مهریه)، حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل) و هزینه های کارشناسی (در صورت لزوم) است. مدت زمان این فرآیند بسته به نوع پرونده، شلوغی دادگاه و پیچیدگی دفاعیات، متغیر است.

نکات مهم و چالش های حقوقی در فرآیند گرفتن مهریه

در طول مسیر گرفتن مهریه، زنان با چالش ها و سؤالات متعددی مواجه می شوند. آگاهی از این نکات و چالش ها می تواند به آنها کمک کند تا با دید بازتر و تصمیمات آگاهانه تری، حقوق خود را پیگیری کنند.

آیا گرفتن مهریه بدون طلاق امکان پذیر است؟

بله، بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به محض جاری شدن عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد، حتی در طول زندگی مشترک و بدون وقوع طلاق، مهریه خود را مطالبه کند. این حق، کاملاً مستقل از طلاق است. زنان می توانند در هر مرحله از زندگی زناشویی، از طریق اداره ثبت یا دادگاه (پس از طی مراحل ثبت) برای مطالبه مهریه خود اقدام کنند. این موضوع به ویژه برای زنانی که قصد ادامه زندگی مشترک را دارند اما می خواهند از حق خود اطمینان حاصل کنند، بسیار مهم است.

تاثیر فوت زوج بر مهریه و مطالبه از ارث

اگر زوج فوت کند، حق مهریه زن ساقط نمی شود. در این حالت، مهریه زن به عنوان یکی از دیون ممتاز متوفی، از ماترک (ارث) او قابل مطالبه است. زن می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه گواهی فوت زوج و عقدنامه، دادخواست مطالبه مهریه از ورثه متوفی را ارائه دهد. حتی اگر متوفی اموالی نداشته باشد، ورثه نیز مسئولیتی در قبال پرداخت مهریه ندارند، مگر اینکه با میل خود بخواهند آن را بپردازند. در صورت وجود اموال، ابتدا دیون متوفی (شامل مهریه) پرداخت می شود و سپس باقی مانده اموال بین ورثه تقسیم می گردد.

مهریه در عقد موقت (صیغه): تفاوت ها و شرایط

مهریه در عقد موقت (صیغه) نیز معتبر و لازم الاجرا است، اما تفاوت هایی با عقد دائم دارد. در عقد موقت، تعیین مهریه و مدت عقد از ارکان صحت عقد است. به این معنا که اگر در عقد موقت، مهریه مشخص نشود، عقد باطل است. همچنین، زن در عقد موقت از حق حبس برخوردار نیست و پس از اتمام مدت عقد یا بذل مدت از سوی مرد، مهریه (در صورت نزدیکی) به طور کامل به او تعلق می گیرد. اگر نزدیکی صورت نگیرد، نیمی از مهریه به زن می رسد، مگر اینکه در شروط ضمن عقد توافق دیگری شده باشد.

نقش وکیل متخصص در موفقیت پرونده مهریه

پرونده های گرفتن مهریه، به دلیل پیچیدگی های قانونی، تغییرات مداوم بخشنامه ها، نیاز به تنظیم دقیق دادخواست و لوایح، و همچنین روند شناسایی و توقیف اموال، می تواند برای افراد ناآشنا با حقوق، بسیار دشوار باشد. حضور یک وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه، مزایای بسیاری دارد:

• تسریع در فرآیند: وکیل با آگاهی کامل از رویه ها و قوانین، می تواند پرونده را با سرعت بیشتری پیش ببرد.
• افزایش شانس موفقیت: تجربه و دانش حقوقی وکیل، احتمال موفقیت در پرونده و وصول کامل مهریه را افزایش می دهد.
• کاهش استرس: پیگیری حقوقی می تواند بسیار پرفشار باشد. وکیل این بار را از دوش موکل برمی دارد.
• دفاع مؤثر در برابر ادعای اعسار: وکیل می تواند در جلسات دادگاه، به بهترین نحو از حقوق موکل خود دفاع کرده و در مقابل ادعای اعسار زوج، مستندات لازم را ارائه دهد.

قوانین جدید حبس و جلب زوج بابت مهریه

در گذشته، عدم پرداخت مهریه می توانست منجر به حبس زوج شود. اما با اصلاح قوانین و بخشنامه های جدید، حبس و جلب زوج بابت مهریه با محدودیت های جدی مواجه شده است. طبق قوانین فعلی، تنها در صورتی که زوج با وجود توانایی مالی، از پرداخت مهریه خودداری کند یا اموال خود را مخفی یا منتقل کرده باشد، ممکن است با حکم جلب و حبس مواجه شود. در صورت اثبات اعسار (ناتوانی مالی) و صدور حکم تقسیط، زوج تا زمانی که اقساط را به موقع پرداخت کند، بابت مهریه زندانی نمی شود. هدف از این تغییر، پیشگیری از زندانی شدن افراد معسر و تمرکز بر وصول مهریه از اموال مرد است، نه از طریق حبس.

استرداد (بذل) مهریه: شرایط و پیامدهای قانونی

بذل مهریه به معنای بخشش یا استرداد مهریه توسط زن به مرد است. این کار می تواند به صورت کامل یا جزئی و در هر مرحله از زندگی (معمولاً در ازای طلاق خلع یا مبادله) صورت گیرد. زن می تواند با رضایت و اراده خود، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به مرد ببخشد. این بخشش باید به صورت صریح و با اراده آزاد زن انجام شود و در صورت ثبت در محضر یا دادگاه، از نظر قانونی معتبر است و زن دیگر نمی تواند آن را پس بگیرد. پیامدهای قانونی این اقدام، از دست دادن آن بخش از مهریه است که بخشیده شده است. بنابراین، تصمیم گیری در این مورد باید با آگاهی کامل و مشاوره حقوقی انجام شود.

نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز

برای گرفتن مهریه، به ویژه مهریه ای که سال ها پیش تعیین شده است (به خصوص سکه و طلا)، محاسبه آن به نرخ روز اهمیت پیدا می کند. طبق قانون، مهریه عندالمطالبه بر اساس شاخص بانک مرکزی و به نرخ روز محاسبه می شود. این به معنای آن نیست که تعداد سکه ها تغییر می کند، بلکه ارزش ریالی آن بر اساس تورم و شاخص های اقتصادی محاسبه و به روزرسانی می شود. در مورد مهریه سکه، تعداد سکه ها همان است، اما ارزش ریالی آن در زمان پرداخت، با توجه به قیمت روز سکه تعیین می گردد. در مورد طلا نیز، وزن طلا ثابت می ماند اما ارزش ریالی آن بر مبنای نرخ روز طلا خواهد بود. این محاسبه توسط کارشناس دادگاه انجام و در حکم نهایی لحاظ می شود.

راهکارها برای دریافت مهریه در صورت مهاجرت یا فرار زوج

در مواردی که زوج به خارج از کشور مهاجرت کرده یا از دسترس خارج شده باشد، گرفتن مهریه با چالش های جدی مواجه می شود. در این شرایط، زن می تواند از طریق دادگاه اقدام به طرح دعوا کند و درخواست توقیف اموال زوج در ایران را داشته باشد. اگر زوج اموالی در ایران داشته باشد، می توان با معرفی این اموال، مهریه را وصول کرد. در صورت عدم دسترسی به اموال، می توان از طریق کنوانسیون های بین المللی و قوانین مربوط به همکاری های قضایی، اقدام به پیگیری در کشور محل اقامت زوج کرد، البته این مسیر بسیار پیچیده و زمان بر است و نیازمند مشاوره با وکلای بین المللی است. در صورت عدم شناسایی اموال در داخل و خارج، زن می تواند تقاضای طلاق به دلیل عسر و حرج (سختی و مشقت) کند و در صورت اثبات آن، دادگاه حکم طلاق را صادر خواهد کرد.

نتیجه گیری

مسیر گرفتن مهریه، چه از طریق اداره ثبت اسناد رسمی و چه از طریق دادگاه خانواده، مسیری قانونی و حق طبیعی زنان است که با آگاهی و پیگیری صحیح، قابل وصول خواهد بود. شناخت دقیق از انواع مهریه، فرآیندهای قانونی، مدارک مورد نیاز و چالش های پیش رو، نقش حیاتی در موفقیت این مطالبه ایفا می کند. تغییرات اخیر در قوانین، اولویت را به اقدام از طریق ثبت داده است که خود نشان دهنده اهمیت سرعت و کاهش بوروکراسی در این زمینه است.

در تمامی مراحل این مسیر، صبر، آگاهی و پیگیری مداوم از سوی زن، بسیار مهم است. از آغاز فرآیند در دفترخانه ازدواج و اداره ثبت، تا طرح دعوا در دادگاه، معرفی و توقیف اموال، و در نهایت اجرای حکم، هر گامی نیازمند دقت و شناخت از جزئیات حقوقی است. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تغییرات مکرر در قوانین، مشورت با وکلای متخصص در امور خانواده و مهریه، نه تنها می تواند فرآیند را تسهیل کند، بلکه شانس موفقیت و وصول مهریه را نیز به طور قابل توجهی افزایش می دهد. آنها با دانش و تجربه خود، راهنمای مطمئنی برای عبور از پیچ وخم های قانونی و احقاق حقوق شما خواهند بود.