قهرمان‌پروری؛ رویکرد اعطای جوایز علمی/از سختگیری علمی در مدارس تا دیدن کارتون پروفسور بالتازار
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه عدم اقبال کودکان و نوجوانان از علم‌آموزی می‌تواند به دلیل آن باشد که علم‌آموزی را سختگیرانه دریافته‌اند، ولی از سوی دیگر کارتون پروفسور بالتازار را بدون تلقین بیرونی می‌بینند، گفت: ما در حوزه علم‌آموزی نیاز به گفتمان‌سازی و قهرمان‌پروری علمی داریم که این امر با اعطای جوایز علمی محقق می‌شود.
دکتر علی عمرانی در گفت‌وگو با گزارشگر یک،ضمنن بیان این مطلب اظهار داشت: اگر به موضوع حکمرانی علم و فناوری در سطوح مختلف بین‌المللی توجه کنیم، می‌توانیم ۳ بخش کلی را قائل شویم که یک بخش آن «قانونگذار و سیاستگذار» است که معمولا حاکمیت‌ها این بخش را بر عهده دارند و بخش دیگر آن بخش «اجرا» است که معمولا در سطوح خرد و مجریان مسلط بر علم و فناوری اجرا می‌شود و این مجریان منطقا نباید دولتی باشند.
وی افزود: میان مجریان و حکمرانی نیز نیاز به حلقه‌های واسط و میانی است که معمولا اجتماع نخبگانی و جوامع مردمی و انجمن‌ها این حلقه‌ها را تشکیل می‌دهند که در قالب سمن‌ها و NGO ها نقش میانجی را بین نهادهای سیاستگذاران و قانونگذاری و مجریان علم و فناوری بازی می‌کنند. اگر به درستی این نقش از سوی حاکمیت تعریف و از سوی مجریان تفویض شود، می‌تواند بسیاری از موضوعات و مفاهیم را که در حوزه تسهیل‌گری تعریف می‌شود، به خوبی بر عهده بگیرند.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) ادامه داد: اگر در مفاهیم حکمرانی برای انجمن‌ها، نقش تسهیل‌گری را قائل شویم، این نهادها می‌توانند در توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری نقش مهمی داشته باشند. از سوی دیگر نهادهای اعطاکننده جوایز نیز در دنیا اغلب نهادهای مردم نهاد و سمن‌ها هستند و در معدود مواردی که سمن‌ها خصوصی نیستند، ایفای نقش آنها مشابه سمن‌ها است.
وی با بیان اینکه چنین تشکل‌هایی در زیست‌بوم نوآوری، زنجیره ارزش ایجاد می‌کنند، خاطر نشان کرد: زمانی در اکوسیستم نوآوری ما تنها تک عضو دانشگاه‌ها را داشتیم که در یک مفهوم خاص، تولید علمی داشتند و به مرور از ۲۰ سال قبل نام پارک‌های علم و فناوری و سایر اعضای زیست‌بوم مانند سرمایه‌گذاران خطرپذیر، شتابدهنده‌ها، استارتاپ‌ها، استارتاپ استودیوها در زنجیره تولید علم و ایده تا ثروت در کنار دانشگاه‌ها شکل گرفت تا این علم به سفره مردم، اقتصاد، سلامت و امنیت کشور وارد شود.
عمرانی با بیان اینکه هر یک از این نقش‌ها از سوی نهادهای متناظر با آن، وظایفی را قبول کردند، ادامه داد: بر این اساس ساختار هر یک از اعضای زنجیره ارزش، تشکیل شد که لزوما دانشگاه قالب مناسبی برای همه این اعضا است تا بتواند پاسخگوی نیازهای علمی حوزه‌های مختلف اکوسیستم نوآوری و فناوری باشد. از این رو امروز دانشگاه‌ها به یکی از بازیگران این اکوسیستم و زنجیره تبدیل شدند.
وی با تاکید بر اینکه نقش هر یک از اعضای این اکوسیستم قابل حذف و یا سپردن آن به سایر اعضا نیست، یادآور شد: از سوی دیگر برای اینکه فعالیت هر یک از این اعضا به یک خروجی خاصی منجر شود، نیاز به یک روال خاص دارد، به عنوان نمونه در شتابدهنده‌ها از ارزیابی ورود تیم‌ها تا مربیگری و سرمایه‌گذاری و جذب منابع پیگیری می‌شود و اگر هر یک از این وظایف از شتابدهنده‌ها حذف شود، فعالیت شتابدهنده‌ها ابتر خواهد شد.
نقش نهادهای اعطاکننده جوایز علمی
عمرانی با اشاره به نقش نهادهای اعطاکننده جوایز در این اکوسیستم‌های نوآوری، افزود: در دنیا بیش از ۱۰۰ سال است که نهادهایی برای اعطای جوایز علمی ایجاد شده و در کشورهای در حال توسعه نیز جوایز متعددی را می‌شناسیم که به فعالان عرصه‌های علم و فناوری جوایزی اهدا می‌کنند. این نهادها تاکنون ۱۴۰۰ جایزه معتبر را در سطح دنیا و نشان‌های توسعه علم و فناوری را اعطا می‌کنند و اعتبار این جوایز در حدی است که در برخی حوزه‌ها ارزش‌گذاری محققان بر اساس دریافت این جوایز معتبر است.
عمرانی اظهار کرد: با توسعه جایزه نوبل، در کشورهای اسلامی جوایز معتبری چون کامستک و جایزه بین‌المللی IDB بانک توسعه اسلامی تعریف شد و بررسی‌ها نشان می‌دهد که ماندگاری آنها موجب شده که نقشی در این اکوسیستم ایفا کنند.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه دریافت جوایز معتبر از سوی فناوران نشان‌دهنده نهایت فعالیت علمی فناوران به شمار می‌رود، گفت: نمونه این جوایز، جایزه نوبل است، ولی چه اتفاقی برای این جایزه رخ داده که توانسته است شایستگی فناوری را برای فرد تعریف کند؟ برای پاسخ به این سؤال ۵ مورد از جوایز بین‌المللی را بر اساس معیارهایی انتخاب کرده و به صورت دقیق مورد بررسی قرار دادیم و مشاهده کردیم که این جوایز تلاش می‌کنند بهترین‌ها را در حوزه‌های علمی انتخاب کنند و این امر موجب رقابت میان جوایز شده است، به این معنا که افرادی انتخاب می‌شوند که در وهله اول متخصصان آن حوزه به این باور برسند که فرد انتخاب شده، بهترین‌های آن حوزه است و در وهله دوم عوام غیر متخصص نیز به خود ببالند که چنین افرادی را در کشور خود دارند و آنها را قهرمان‌های علمی خود بدانند.
عمرانی با بیان اینکه این رویکرد موجب شد تا در خلال اعطای جوایز، قهرمان‌پروری علمی نیز ایجاد شود، اظهار کرد: در دنیا رُول و در زندگی انسان رول مدل داشتن بسیار با اهمیت است؛ چرا که از طریق آن فرد می‌تواند افقی را برای آینده زندگی خود ترسیم کند. نمونه این رول مدل‌ها، ابن رزاز جَزَری (همه‌چیزدان، مخترع، ریاضیدان، صنعت‌گر و مهندس مکانیک) و ابن سینا هستند که در حوزه‌های علمی صاحب‌نظر بودند و همچنان در عصر حاضر دنیا از آنها یاد می‌کند و ما به آنها افتخار می‌کنیم.
وی با تاکید بر اینکه اعطای جوایز موجب می‌شود که جریان فکری اجتماعی در آن حوزه تخصصی به سمت خاصی جهت دهی شود، ادامه داد: این امر گریزناپذیر است، چون وقتی که در فرهنگی، جایزه‌ای اعطا می‌شود، ناخودآگاه فرد منتخب بر اساس باورها و اعتقادات ما بوده است.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه بر این اساس است که جوایزی که در دنیا نتوانسته‌اند به اهداف خود برسند، افول کرده‌اند، گفت: این جهت‌دهی فکری، اقدامی است که از سوی نهادهای اعطاکننده جوایز پیگیری می‌شود و این دقت در انتخاب افراد در جوایزی چون «نوبل» و «کابلی»، «ژاپن»، «ملکه الیزابت» و «فیلدز» دیده شده و به افراد شاخص علمی اعطا شده است.
این مقام مسؤول، اضافه کرد: در ادامه این بررسی‌ها مشاهده کردیم که این جوایز حلقه‌های اتصالی تعریف می‌کنند تا در امتداد الگوسازی، بتوانند فعالیت‌های مختلفی را اجرایی کنند و یا در مسیری که منجر به فتح قله‌ها می‌شود، بتوانند زمینه‌ها و گفتمان‌سازی را فراهم کنند.
به گفته وی، مؤسسه کابلی قبل از آنکه اقدام به اعطای جایزه کند، ۲۰ مؤسسه مختلف را در بهترین دانشگاه‌های دنیا راه‌اندازی و تلاش کرد با جذب منابع از سازمان‌های مختلف دولتی، خصوصی و بین‌المللی پروژه‌های اولویت‌دار را برای این مؤسسه تعریف کند و این پروژه‌ها در این ۲۰ مؤسسه مستقر در دانشگاه‌های کشورهای مختلف تعریف شدند تا محققان روی این پروژه‌ها متمرکز شوند. از این رو ایجاد زنجیره ارزشی برای جوایز می‌تواند از یک زیست بومی شروع شود و انستیتو کابلی این زیست بوم را با تعریف پروژه‌هایی در دانشگاه‌های مختلف ایجاد کرد. این مؤسسه با این اقدام اعلام کرد که تولید علم، از انتشار مقاله شروع و به حل مساله ختم می‌شود.
روندهایی که «نوبل» برای تولید علم ایجاد کرد
عمرانی با اشاره به فرایند اعطای «جایزه نوبل»، گفت: نوبل برنامه‌ای دارد که بر اساس شاخص‌هایی، جوایزی را اهدا می‌کند و برای آنکه این برنامه را وارد تحقیقات دانشجویان و محققان کند، نشستی را با همکاری بنیاد لیندائو به صورت سالانه در جزیره لیندائو برگزار می‌کند و طی آن دانشجویانی از سراسر دنیا و برگزیدگان نوبل دعوت می‌شوند و به مدت یک هفته، همنشینی میان دانشجویان با دانشمندان برجسته در سطح نوبل صورت می‌گیرد و این امر منجر به تعامل آنها در حوزه‌های مختلف می‌شود. در جریان این تعامل دانشجویان مسیر علمی خود را پیدا می‌کنند.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، اضافه کرد: این اقدام نشان می‌دهد که نوبل هم به دنبال اعطای یک جایزه نیست، بلکه دانشجویان و نخبگان را در مسیری جهت‌دهی می‌کند که در آینده نوبلیست‌هایی داشته باشند که در فناوری و زیست بوم نوآوری مؤثر هستند.
عمرانی با بیان اینکه چنین مثال‌هایی در سایر جوایز نیز وجود دارد، به «جایزه ملکه الیزابت» اشاره کرد که مبتنی بر حل مساله اقدام به اعطای جایزه کرده است و گفت: نمایندگان این جایزه مشاهده کردند که در برهه‌ای رغبت جوانان به علوم مهندسی کاهش یافته است؛ از این رو با کمک افراد زیست‌بوم فناوری شامل شرکت‌های مهندسی که نیازهایی داشتند، جایزه‌ای را تعریف کرد و جوانان و متخصصان را در این مسیر جهت‌دهی کرد و از این طریق جریان علم و فناوری را در حوزه مهندسی ایجاد کرد.
عمرانی، نمونه دیگر را «جایزه ژاپن» دانست و افزود: این جایزه سالانه یک موضوع را به عنوان اولویت اعلام می‌کند، به این صورت که با اتصال به سایر اعضای زیست‌بوم، مسائل و چالش‌ها را احصاء و اعلام می‌کند و به افراد مؤثری که دستاوردهای شاخصی داشته باشند، جایزه اعطا می‌کند؛ از این طریق رسوب علم و فناوری در سطح بین‌المللی برای منافع حل مساله ژاپن تعریف می‌شود تا آن زیست‌بوم بارور شود.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، اظهار کرد: بر این اساس می‌توانیم بگوییم عموما چند عملکرد کلی در تکمیل فعالیت‌ها و تکمیل زنجیره درونی نهادهای اعطاکننده جوایز باید قائل شویم که از جمله آن می‌توان به عملکردهایی چون الگوسازی و اعتباربخشی به مفاخر فناوری، به هم رسانی و شبکه‌سازی، همکاری در بررسی مقالات و تعریف برنامه برای اعطای جوایز اشاره کرد.
وی ادامه داد: در برخی موارد این جوایز به رهبران آینده اعطا می‌شود، نمونه آن «جایزه ژاپن» است که برنامه‌ای در حوزه دانش‌آموزی با عنوان «سمینار درک ساده علم و فناوری» دارد و از سال ۲۰۱۶ تاکنون در ۲۹۳ دوره برگزار شده است، چنین برنامه‌ای نیز از سوی نوبل برگزار می‌شود.
ساده‌سازی علم در سایه اعطای جایزه
وی با اشاره به رویکردهای جوایز علمی، سطح دانش‌آموزی نمونه آن را جایزه نوبل دانست که برنامه‌ای در سطح دانش‌آموزی با عنوان «نوبل مایند» دارد و سعی می‌کند در طی آن با جامعه و دانش‌آموزان با زبان ساده از علم صحبت می‌کند تا آنها را به علم و فناوری علاقه‌مند کند.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با اشاره به عدم اقبال دانش‌آموزان به علم با بیان اینکه این احتمال می‌رود که این دانش‌آموزان در طول تحصیل زمان خوشی را با آموزش‌های علمی سپری نکرده باشند و یا علم را سخت دریافته باشند، گفت: وقتی به زمان‌های تحصیل خودمان بازگردیم، متوجه می‌شویم زمان‌های یادگیری زمان‌های خشک و سختگیرانه بوده و فرصتی برای ایجاد احساس لذت از علم‌آموزی نداشتیم، به عبارت دیگر آموزش علم در مدارس «آن سیب» نبوده که با افتادن ما را به تفکر وادارد.
عمرانی با طرح این سؤال که آیا علم‌آموزی برای ابن سینا و رازی و خوارزمی همراه با خاطرات بد بوده است یا خیر، اظهار کرد: در کنار آموزش‌های سختگیرانه در مدارس، کارتون‌هایی چون پروفسور بالتازار پخش می‌شد؛ برنامه‌ای که کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان بدون فشار والدین، با اشتیاق آن را می‌دیدند. چه مقدار کتاب جذاب درباره بزرگان علم داریم؟ ما نیاز به روایت‌هایی داریم که علم را برای کودکان و نوجوانان شیرین و دوست داشتنی کند، بدون آنکه نیاز به تلقین بیرونی باشد.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با تاکید بر اینکه دنیا روی این موضوع متمرکز شده و سعی می‌کند با بردن کودکان به طبیعت باعث شود که از علم آموزی لذت ببرند، گفت: این رویکرد موجب شده که دیگر گرفتن نمره ۲۰ اولویت اول نباشد و بیشتر به استعدادهای آنها توجه شود؛ چرا که ممکن است کسی نمره ۲۰ نگیرد، ولی نگاه وی به مساله ۲۰ باشد. از این رو رویکرد این جوایز علمی این است که پای کودکان و نوجوانان را به موزه‌های علم بکشاند تا از نزدیک با زندگی افراد برتر علمی آشنا شوند. این روند، یعنی ظرفیت‌سازی در حوزه علم و فناوری؛ چرا که مشاهده می‌شود برخی افراد وارد مقاطع تحصیلات تکمیلی شده‌اند، ولی هنوز نمی‌دانند چطور فکر کنند و با مفهوم علم نافع آشنا نیستند.
عادی‌سازی روندهای توسعه علمی با گفتمان‌سازی
عمرانی، عمومی‌سازی و گفتمان‌سازی را از دیگر کارکردهای اعطای جوایز علمی عنوان کرد و ادامه داد: گفتمان‌سازی علم و فناوری و تبدیل آن به ادبیات رایج، یک موضوع مهم در جوامع است. با ایجاد روند دانش‌بنیانی، اکنون گفت‌وگوی غالب در رسانه‌های کشور دانش‌بنیان‌ها است و صنایع افتخار می‌کنند که محصولات دانش‌بنیان دارند و این در حالی است که در ۳۰ سال قبل، قابل قبول نبود که یک استاد دانشگاه به سمت تولید برود و حالا این باعث افتخار کشور شده که اساتید، شرکت‌های دانش‌بنیان تاسیس کنند. این تغییر جهت یعنی گفتمان‌سازی و پذیرش اینکه فرزندان ما حتما نباید کارمند شوند، بلکه می‌توانند یک استارتاپ نوپای موفق، ایجاد کنند و یا در آن مشغول شوند و علم را به فناوری و محصول تبدیل کنند.
وی راه‌اندازی استارت‌آپ را به معنای توانمندی در حل مسائل کشور دانست و یادآور شد: چنین گفتمان‌سازی موجب شد که اگر در زمانی به مدیر و کارمند شدن افتخار می‌کردیم، ولی اکنون به حل مساله کشور افتخار می‌شود.
مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) با بیان اینکه در علم و فناوری باید بدانیم که گفتمان مطلوب ما چیست، یادآور شد: گفتمان مطلوب ما این است که برای قرار گرفتن در رده دانشمندان تراز اول ایرانی اسلامی نیاز به مدل فکری داریم. اینها فضاهایی است که جوایز علمی روی ۴ سطح عملکردی الگوسازی، شبکه‌سازی، ظرفیت‌سازی و گفتمان سازی متمرکز است.
وی تاکید کرد: از این رو جوایز علمی سعی می‌کنند یک خط زنجیره ارزش ایجاد کنند که از جامعه تا دانشمندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ولی نقش این جوایز نه تحقیق و توسعه است که کار اجرایی انجام دهند و نه تدریس است، بلکه سعی می‌کنند ارتباطات میان جامعه با دانشمندان را تسهیل کنند.
انتهای پیام