نیترات نقره چیست و چه کاربردهایی در پزشکی، صنعت و آزمایشگاه دارد؟

نیترات نقره (Silver Nitrate) یکی از مهم‌ترین ترکیبات نقره در شیمی معدنی است که با فرمول شیمیایی AgNO₃ شناخته می‌شود. این ماده بلوری سفیدرنگ و محلول در آب است و به‌دلیل خواص اکسیدکننده و ضدعفونی‌کننده قوی کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف پزشکی عکاسی و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی دارد. نیترات نقره نخستین ترکیب نقره‌ای است که قابلیت انحلال در آب را دارا بوده و نقطه‌ی آغاز واکنش‌های مختلف برای تولید سایر نمک‌های نقره‌ای به شمار می‌رود. این ماده به‌واسطه‌ی حساسیت به نور و توانایی شرکت در واکنش‌های رسوبی جایگاه ویژه‌ای در شیمی تجزیه و سنتزهای شیمیایی دارد و همواره به‌عنوان ترکیبی پایه در مطالعات و فرایندهای صنعتی مورد توجه متخصصان قرار گرفته است. خرید نیترات نقره مرک

فرمول شیمیایی نیترات نقره چیست و معمولاً در چه حالتی وجود دارد؟

 

فرمول شیمیایی نیترات نقره AgNO₃ است. این ترکیب از یک کاتیون نقره (Ag⁺) و یک آنیون نیترات (NO₃⁻) تشکیل شده است که از طریق پیوند یونی به یکدیگر متصل شده‌اند. قیمت امروز نیترات نقره مرک

در شرایط معمول آزمایشگاهی و صنعتی نیترات نقره معمولاً به صورت جامد کریستالی بی‌رنگ یا سفید و بدون بو وجود دارد. این کریستال‌ها ساختار بلوری اورتورومبیک دارند. نیترات نقره به شدت در آب محلول است و در حلال‌های آلی مانند اتانول و استون نیز تا حدودی حل می‌شود.

این ترکیب در دمای اتاق پایدار است اما در اثر قرار گرفتن در معرض نور به تدریج تجزیه شده و به نقره فلزی و اکسیدهای نیتروژن تبدیل می‌شود. به همین دلیل نیترات نقره معمولاً در ظروف تیره و دور از نور نگهداری می‌شود.

نیترات نقره یک عامل اکسید کننده قوی است و باید از مواد آلی و قابل اشتعال دور نگه داشته شود زیرا مخلوط آن با این مواد می‌تواند خطرناک باشد. همچنین خورنده است و تماس آن با پوست و چشم می‌تواند باعث سوختگی و تحریک شدید شود.

کاربرد نیترات نقره در پزشکی

نیترات نقره (AgNO₃) کاربردهای مهمی در حوزه پزشکی دارد که عمدتاً به دلیل خواص ضدعفونی‌کننده ضد میکروبی و سوزاننده آن است. برخی از کاربردهای پزشکی نیترات نقره عبارتند از:

درمان زگیل‌ها و زائده‌های پوستی: نیترات نقره به صورت قلم یا محلول موضعی برای سوزاندن و از بین بردن زگیل‌های غیر تناسلی و برخی زائده‌های پوستی استفاده می‌شود. این ماده با ایجاد تخریب بافتی موضعی عمل می‌کند.

متوقف کردن خونریزی: نیترات نقره می‌تواند به ایجاد لخته خون و در نتیجه بند آمدن خونریزی از زخم‌های سطحی کوچک کمک کند.

درمان بافت‌های عفونی: از نیترات نقره برای سوزاندن بافت‌های عفونی اطراف زخم‌های پوستی استفاده می‌شود.

از بین بردن بافت گرانولاسیون: بافت گرانولاسیون بافت صورتی و ناهمواری است که ممکن است روی زخم در حال بهبودی ایجاد شود و نیترات نقره برای از بین بردن آن کاربرد دارد.

پیشگیری از عفونت چشمی نوزادان (افتالمیا نوزادان): در گذشته محلول نیترات نقره برای جلوگیری از عفونت چشمی نوزادان ناشی از باکتری‌هایی مانند Neisseria gonorrhoeae استفاده می‌شد. اگرچه امروزه آنتی‌بیوتیک‌ها جایگزین رایج‌تری شده‌اند اما نیترات نقره همچنان در برخی مناطق کاربرد دارد.

لازم به ذکر است که نیترات نقره یک ماده شیمیایی قوی است و باید با احتیاط و طبق دستورالعمل‌های پزشکی استفاده شود زیرا می‌تواند باعث تحریک و آسیب به پوست سالم شود.

 

دو کاربرد تاریخی نیترات نقره در پزشکی

پیشگیری از افتالمیا نوزادان (Ophthalmia Neonatorum): در اواخر قرن نوزدهم پزشک آلمانی به نام کارل زیگموند فرانز کرید (Carl Siegmund Franz Credé) پیشگام استفاده از قطره‌های نیترات نقره در چشم نوزادان برای جلوگیری از عفونت چشمی ناشی از سوزاک (gonorrheal ophthalmia) شد. این روش به طور گسترده در سراسر جهان پذیرفته شد و در بسیاری از کشورها تا پس از معرفی آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر اجباری بود. نیترات نقره به عنوان یک عامل ضد میکروبی قوی عمل کرده و از رشد باکتری Neisseria gonorrhoeae در چشم نوزاد جلوگیری می‌کرد.

درمان زخم‌ها و زخم‌های پوستی: قبل از ظهور آنتی‌بیوتیک‌ها نیترات نقره به طور گسترده به عنوان یک عامل ضد عفونی کننده و قابض برای درمان انواع زخم‌ها زخم‌های پوستی و سوختگی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. خاصیت خورندگی آن به از بین بردن بافت‌های عفونی و تحریک رشد بافت جدید کمک می‌کرد. همچنین برای ایجاد دلمه و کمک به بند آمدن خونریزی از زخم‌های جزئی نیز به کار می‌رفت. در دوران جنگ جهانی اول از ورقه‌های نقره برای پوشاندن زخم‌های سربازان استفاده می‌شد و سیم‌های نقره‌ای برای بخیه زدن زخم‌های عمیق به کار می‌رفتند که نشان از اعتقاد به خواص ضد میکروبی نقره در آن زمان دارد.

نیترات نقره چگونه به تشخیص وجود یون‌های هالوژن در محلول کمک می‌کند؟

نیترات نقره (AgNO₃) به عنوان یک معرف شیمیایی برای تشخیص وجود یون‌های هالوژن (کلرید – Cl⁻ برمید – Br⁻ و یدید – I⁻) در محلول استفاده می‌شود. این تشخیص بر اساس تشکیل رسوبات نامحلول از هالیدهای نقره است که هر کدام رنگ مشخصی دارند. مراحل و نحوه عملکرد این تشخیص به شرح زیر است:

  1. افزودن نیترات نقره: هنگامی که محلول نیترات نقره به محلولی که حاوی یون‌های هالوژن است اضافه می‌شود یون‌های نقره (Ag⁺) با یون‌های هالید (X⁻) واکنش داده و نمک‌های هالید نقره (AgX) را تشکیل می‌دهند که در آب نامحلول هستند و به صورت رسوب ظاهر می‌شوند. واکنش کلی به صورت زیر است:

    Ag⁺(aq) + X⁻(aq) → AgX(s)

    که در آن X⁻ می‌تواند Cl⁻ Br⁻ یا I⁻ باشد.

  2. مشاهده رنگ رسوب: رنگ رسوب تشکیل شده می‌تواند نشان‌دهنده نوع یون هالوژن موجود در محلول باشد:

    • یون کلرید (Cl⁻): رسوب سفید رنگ کلرید نقره (AgCl) تشکیل می‌شود.
    • یون برمید (Br⁻): رسوب کرم رنگ برمید نقره (AgBr) تشکیل می‌شود.
    • یون یدید (I⁻): رسوب زرد رنگ یدید نقره (AgI) تشکیل می‌شود.
    • یون فلورید (F⁻): یون فلورید با یون نقره رسوب تشکیل نمی‌دهد زیرا فلورید نقره (AgF) محلول در آب است.

  3. آزمایش انحلال‌پذیری در آمونیاک: برای تأیید نوع هالید می‌توان انحلال‌پذیری رسوبات هالید نقره را در محلول آمونیاک بررسی کرد:

    • کلرید نقره (AgCl): در آمونیاک رقیق حل می‌شود و تشکیل کمپلکس دی‌آمین‌نقره(I) می‌دهد:
      AgCl(s) + 2NH₃(aq) → [Ag(NH₃)₂]⁺(aq) + Cl⁻(aq)
    • برمید نقره (AgBr): فقط در آمونیاک غلیظ به مقدار کمی حل می‌شود.
    • یدید نقره (AgI): در آمونیاک رقیق یا غلیظ حل نمی‌شود.

با مشاهده رنگ رسوب تشکیل شده پس از افزودن نیترات نقره و بررسی انحلال‌پذیری آن در محلول آمونیاک می‌توان به طور کیفی وجود و نوع یون‌های هالوژن (کلرید برمید یا یدید) را در محلول تشخیص داد. قبل از افزودن نیترات نقره معمولاً محلول مورد آزمایش با اسید نیتریک رقیق اسیدی می‌شود تا از تشکیل رسوبات مزاحم ناشی از یون‌های دیگر مانند کربنات یا هیدروکسید جلوگیری شود.

چرا استفاده از اسید نیتریک غلیظ و داغ در تهیه نیترات نقره میزان محصولات جانبی را افزایش می‌دهد؟

استفاده از اسید نیتریک غلیظ و داغ در تهیه نیترات نقره می‌تواند میزان محصولات جانبی را به دلایل متعددی افزایش دهد:

  1. تجزیه اسید نیتریک: اسید نیتریک غلیظ به ویژه در دماهای بالا تمایل بیشتری به تجزیه شدن دارد. این تجزیه منجر به تولید اکسیدهای مختلف نیتروژن مانند دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) نیتروژن مونواکسید (NO) و حتی اکسید نیتروس (N₂O) و اکسیژن (O₂) می‌شود. این اکسیدهای نیتروژن می‌توانند به عنوان محصولات جانبی در واکنش با نقره ظاهر شوند یا در محلول نهایی باقی بمانند و خلوص نیترات نقره را کاهش دهند. واکنش تجزیه ساده‌شده اسید نیتریک به صورت زیر است:

    4 HNO₃(l) → 4 NO₂(g) + 2 H₂O(l) + O₂(g)

    در دماهای بالاتر این تجزیه سریع‌تر و کامل‌تر انجام می‌شود.

  2. افزایش واکنش‌های اکسیداسیون: اسید نیتریک غلیظ و داغ یک عامل اکسید کننده بسیار قوی است. در واکنش با نقره فلزی برای تولید نیترات نقره نقره اکسید می‌شود (الکترون از دست می‌دهد). با افزایش غلظت و دما قدرت اکسیدکنندگی اسید نیتریک به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. این افزایش قدرت اکسیدکنندگی می‌تواند منجر به واکنش‌های جانبی با ناخالصی‌های موجود در نقره یا حتی با خود یون‌های نیترات تولید شده شود و محصولات جانبی ناخواسته دیگری را تشکیل دهد.

  3. تشکیل کمپلکس‌های جانبی: در شرایط غلیظ و داغ احتمال تشکیل کمپلکس‌های نیترات نقره با اکسیدهای نیتروژن تولید شده در اثر تجزیه اسید نیتریک افزایش می‌یابد. این کمپلکس‌ها می‌توانند به عنوان محصولات جانبی در محلول نهایی باقی بمانند و جداسازی نیترات نقره خالص را دشوارتر کنند.

  4. افزایش تولید بخارات سمی: اسید نیتریک غلیظ و داغ بخارات سمی اکسیدهای نیتروژن را به میزان بیشتری تولید می‌کند. این بخارات نه تنها خطرناک هستند بلکه می‌توانند با اجزای واکنش یا محیط اطراف واکنش داده و محصولات جانبی ناخواسته ایجاد کنند.

به همین دلایل برای تهیه نیترات نقره با خلوص بالا و کاهش میزان محصولات جانبی معمولاً از اسید نیتریک رقیق‌تر و دماهای پایین‌تر استفاده می‌شود. این شرایط واکنش را کنترل‌پذیرتر کرده و از تجزیه اسید نیتریک و واکنش‌های اکسیداسیون جانبی جلوگیری می‌کند.

 

خاصیت فیزیکی مهم نیترات نقره که در کاربردهای آن نقش دارد چیست؟

 

یکی از مهم‌ترین خواص فیزیکی نیترات نقره (AgNO₃) که در کاربردهای پزشکی و صنعتی آن نقش کلیدی دارد انحلال‌پذیری بالای آن در آب است.

 

نیترات نقره یک نمک یونی بسیار محلول در آب است. این ویژگی باعث می‌شود:

  • به سرعت به یون‌های +Ag و NO₃⁻ تجزیه شود؛
  • یون نقره آزاد شده بتواند با باکتری‌ها ویروس‌ها و پروتئین‌های سلولی واکنش دهد؛
  • امکان تهیه محلول‌های ضدعفونی‌کننده قطره‌های چشمی و سایر فرمولاسیون‌های دارویی فراهم گردد.

 سایر خواص فیزیکی مرتبط با کاربردها:

ویژگی فیزیکی نقش در کاربرد
رنگ سفید و جامد بلوری برای شناسایی و کاربری دقیق در محیط آزمایشگاهی و دارویی مناسب است.
پایداری در شرایط خشک به‌راحتی قابل نگهداری و حمل است.
حساسیت به نور (فتو-فعال) باعث تیرگی محلول یا رسوب نقره فلزی می‌شود؛ برای ذخیره باید در ظروف تیره نگهداری شود.

 

چه نوع ساختار بلوری در نیترات نقره جامد مشاهده می‌شود؟

در نیترات نقره جامد (AgNO₃) ساختار بلوری ارتورومبیک مشاهده می‌شود.

در این ساختار سلول واحد بلوری به شکل یک منشور راست‌گوشه است که اضلاع آن طول‌های متفاوتی دارند (a ≠ b ≠ c) و تمام زوایا بین اضلاع 90 درجه هستند (α = β = γ = 90°).

در ساختار ارتورومبیک نیترات نقره اتم‌های نقره به صورت جفت‌هایی با پیوند Ag—Ag به طول 3.227 آنگستروم قرار دارند. هر یون Ag⁺ به شش مرکز اکسیژن از لیگاندهای نیترات (هم تک‌دندانه و هم دودندانه) متصل است. فواصل Ag-O بین 2.384 تا 2.702 آنگستروم متغیر است.

 

چرا در نگهداری محلول نیترات نقره باید از ظروف شیشه‌ای تیره یا پوشیده با فویل استفاده کرد؟

 

محلول نیترات نقره (AgNO₃) باید در ظروف شیشه‌ای تیره یا پوشیده با فویل نگهداری شود زیرا نیترات نقره به نور حساس است. قرار گرفتن در معرض نور به ویژه نور فرابنفش (UV) موجود در نور خورشید و برخی منابع مصنوعی می‌تواند باعث تجزیه نوری (فتودکامپوزیشن) نیترات نقره شود.

واکنش ساده‌شده این تجزیه نوری به صورت زیر است:

2 AgNO₃(aq) –(نور)–> 2 Ag(s) + O₂(g) + 2 NO₂(g)

در این واکنش:

  • یون‌های نقره (Ag⁺) کاهش یافته و به نقره فلزی (Ag) تبدیل می‌شوند که به صورت ذرات ریز در محلول رسوب می‌کند. این ذرات نقره باعث می‌شوند محلول کدر و تیره‌رنگ به نظر برسد و خلوص آن کاهش یابد. در موارد شدید یک لایه نازک از نقره فلزی ممکن است روی دیواره ظرف تشکیل شود.
  • یون‌های نیترات (NO₃⁻) اکسید شده و به اکسیژن (O₂) و دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) تبدیل می‌شوند. دی‌اکسید نیتروژن یک گاز سمی و قهوه‌ای مایل به قرمز است که می‌تواند در بالای محلول جمع شود و همچنین ممکن است با آب واکنش داده و اسید نیتریک (HNO₃) و نیتروژن مونواکسید (NO) تولید کند که خود می‌تواند واکنش‌های جانبی دیگری را تسریع کند.

استفاده از ظروف شیشه‌ای تیره (مانند شیشه‌های قهوه‌ای یا کهربایی) یا پوشاندن ظروف با فویل از رسیدن نور به محلول نیترات نقره جلوگیری می‌کند و در نتیجه سرعت تجزیه نوری را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. این کار به حفظ خلوص و پایداری محلول نیترات نقره برای مدت طولانی‌تری کمک می‌کند و از تشکیل محصولات جانبی ناخواسته جلوگیری می‌کند.

به طور خلاصه محافظت از محلول نیترات نقره در برابر نور برای اطمینان از کیفیت و کارایی آن در کاربردهای مختلف از جمله پزشکی آزمایشگاهی و صنعتی ضروری است.

 عوارض جانبی تماس یا مصرف نیترات نقره برای سلامتی انسان

 

نیترات نقره (AgNO₃) با وجود کاربردهای مفیدش در پزشکی صنعت و آزمایشگاه یک ماده شیمیایی خطرناک است که باید با احتیاط فراوان مورد استفاده قرار گیرد. خطرات اصلی نیترات نقره را می‌توان در دسته‌های زیر طبقه‌بندی کرد:

1. سمیت:

سمیت حاد: بلعیدن نیترات نقره می‌تواند منجر به مسمومیت حاد شود که علائمی نظیر درد شدید معده تهوع استفراغ اسهال و حتی در موارد شدید آسیب به سیستم عصبی مرکزی تشنج و کما را به دنبال دارد.
سمیت مزمن: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مقادیر کم نیترات نقره می‌تواند منجر به بیماری به نام آرژیری (Argyria) شود. در این بیماری ذرات نقره در پوست چشم‌ها و اندام‌های داخلی رسوب کرده و باعث تغییر رنگ دائمی پوست به رنگ خاکستری مایل به آبی یا تیره می‌شود. این تغییر رنگ معمولاً غیرقابل برگشت است. همچنین تجمع نقره در بدن می‌تواند به کلیه‌ها کبد و سایر اندام‌ها آسیب برساند.
2. خورندگی:

نیترات نقره یک ماده خورنده است و تماس مستقیم آن با پوست چشم‌ها و غشاهای مخاطی می‌تواند باعث سوختگی‌های شیمیایی شدید درد و آسیب بافتی شود.
تماس با چشم به ویژه خطرناک است و می‌تواند منجر به آسیب قرنیه اختلالات بینایی و حتی نابینایی شود.
تماس مکرر با پوست ممکن است باعث تحریک التهاب و درماتیت تماسی شود. همچنین می‌تواند منجر به حساسیت پوستی شود به این معنی که در مواجهه بعدی با نیترات نقره واکنش‌های آلرژیک شدیدتری رخ دهد.
3. خطر اکسیدکنندگی و اشتعال:

نیترات نقره یک عامل اکسید کننده قوی است. این خاصیت بدان معناست که می‌تواند با مواد آلی و قابل اشتعال واکنش داده و خطر آتش‌سوزی یا انفجار را افزایش دهد.
باید از نگهداری نیترات نقره در کنار مواد قابل اشتعال عوامل کاهنده و مواد آلی خودداری شود.
4. خطرات زیست محیطی:

نیترات نقره برای موجودات آبزی بسیار سمی است. ورود آن به منابع آبی می‌تواند اثرات مخربی بر اکوسیستم‌های آبی داشته باشد و باعث مرگ ماهی‌ها و سایر آبزیان شود.
دفع نادرست نیترات نقره و ترکیبات حاوی آن می‌تواند منجر به آلودگی خاک و آب شود.
5. سایر خطرات:

استنشاق گرد و غبار یا بخارات نیترات نقره می‌تواند باعث تحریک دستگاه تنفسی سرفه و تنگی نفس شود.
تماس با لباس و سایر مواد می‌تواند باعث ایجاد لکه‌های دائمی تیره (سیاه یا بنفش) شود که به سختی پاک می‌شوند.
نکات ایمنی ضروری هنگام کار با نیترات نقره:

همواره از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) مناسب شامل دستکش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی عینک محافظ و در صورت وجود خطر استنشاق ماسک تنفسی استفاده کنید.
از تماس مستقیم نیترات نقره با پوست و چشم خودداری کنید.
از استنشاق گرد و غبار و بخارات آن اجتناب کنید.
در محیطی با تهویه مناسب کار کنید.
نیترات نقره را در ظروف محکم و در جای خشک خنک و دور از نور و مواد ناسازگار نگهداری کنید.
از خوردن و آشامیدن در محیط کار با نیترات نقره خودداری کنید.
در صورت تماس با پوست یا چشم فوراً محل را با آب فراوان شستشو دهید و در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنید.
ضایعات و مواد زائد حاوی نیترات نقره را طبق مقررات محلی و ملی دفع کنید.
در نتیجه نیترات نقره با وجود کاربردهای ارزشمند یک ماده خطرناک است که نیازمند رعایت دقیق نکات ایمنی در هنگام استفاده نگهداری و دفع می‌باشد تا از بروز آسیب‌های احتمالی به انسان و محیط زیست جلوگیری شود.

 خرید نیترات نقره با کیفیت تضمینی از سودا شیمی

 

سودا شیمی عرضه‌کننده مستقیم نیترات نقره مرک آلمان و نیترات نقره تولید داخل (ایرانی) با آنالیز معتبر و بسته‌بندی ایمن آماده تأمین نیاز شماست.

✔️ خلوص بالا (AgNO₃ ≥ 99%)
✔️ قابل سفارش در مقادیر آزمایشگاهی و صنعتی
✔️ ارسال سریع به سراسر کشور
✔️ قیمت مناسب و رقابتی

📞 سفارش و مشاوره تخصصی:
با ما تماس بگیرید:
09126092080 – 55434698

🎯 نیترات نقره را از منبعی مطمئن بخرید؛ با سودا شیمی تجربه خریدی مطمئن سریع و با پشتیبانی فنی را داشته باشید.

تمامی حقوق و مالکیت متعلق به گزارشگر یک می باشد.
دکمه بازگشت به بالا