عدم رعایت تشریفات دادرسی در مرحله بدوی و تکلیف دادگاه تجدیدنظر
چنانچه عدم رعایت تشریفات دادرسی موجب بی‌اعتباری رای بدوی در مرجع تجدیدنظر شود تکلیف دادگاه تجدیدنظر چیست؟ نقض و رسیدگی یا نقض و اعاده به دادگاه بدوی؟
نظر هیئت عالی
نظریه اقلیت که دلالت بر تکلیف دادگاه تجدیدنظر بر رسیدگی و منع اعاده پرونده به دادگاه تالی را دارد مورد تایید اعضا هیات عالی است.
نظر اکثریت
هرچند تشریفات مهم و اساسی که موجب بی‌اعتباری رای می‌شود در قانون مشخص نشده است با این حال تشریفات موثر ناظر به اصول دادرسی است که عدم رعایت آن به حقوق شاکی و یا متهم خلل وارد می‌کند و موجب بی‌اعتباری رای می‌شود. وقتی رای بی‌اعتبار شناخته شود باید از اول مجدداً رسیدگی و تشریفات رعایت شود.
همچنین از وحدت ملاک بند ب ماده 469 آیین دادرسی کیفری در مرحله فرجام‌خواهی نیز که رای توسط دیوان نقض و به شعبه هم‌عرض ارجاع می‌شود می‌توان در خصوص سوال استفاده نمود. با توجه به مراتب اعلامی و توجهاً به تبصره ذیل ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری مذکور رای صادره توسط دادگاه تجدیدنظر نقض و پرونده جهت رسیدگی به دادگاه بدوی جهت رسیدگی مجدد اعاده می‌گردد.
نظر اقلیت
در مواردی که تشریفات مهم که عدم رعایت آن موجب بی‌اعتباری رای می‌شود توسط دادگاه بدوی رعایت نشده باشد بر طبق تبصره ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری رای نقض و دادگاه تجدیدنظر راساً رسیدگی و با رعایت تشریفات قانونی نسبت به صدور رای اقدام می‌نماید.
موارد اعاده پرونده از دادگاه تجدیدنظر به دادگاه بدوی در قانون تصریح و استثنایی می‌باشد و در موارد استثناء نیز باید به قدر متیقن عمل نمود و دلیلی برای اعاده پرونده وجود ندارد. تبصره ماده 455 قانون مذکور و بند 2 ماده 371 قانون آیین دادرسی مدنی فقط در خصوص نقض رای است و اینکه پرونده به دادگاه بدوی اعاده شود تصریحی ندارد.
اعمال ماده 422 قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص مباشرت و معاونت در جرم
در خصوص اعمال ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری؛ چنانچه در یک پرونده، چند نفر به اتهام مشارکت و یا معاونت در جرم محکوم گردیده باشند و پیش از پایان مهلت تجدید نظرخواهی، برخی از ایشان با رجوع به دادگاه صادر کننده حکم حق تجدید نظر خواهی خود را اسقاط یا درخواست تجدید نظر را مسترد نمایند و درخواست اعمال ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری را نمایند لیکن الباقی اشخاص تقاضای تجدید نظر نمایند، تکلیف دادگاه در این مورد چه می باشد؟ برای مثال در صورتی که معاون در جرم، به حکم تسلیم گردیده، ولی مباشر تقاضای تجدیدنظر کرده باشد، تکلیف دادگاه در این مورد چه می باشد؟
نظر هیئت عالی
نظر اقلیت موجه است و اضافه بر استدلالات ایشان با توجه به اینکه به موجب ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری حق مکتسب برای همه متهمین ایجاد شده و اسقاط این حق نیاز به تصریح قانونگذار دارد؛ لذا دادگاه باید از پرونده بدل تشکیل دهد؛ نسبت به سایرین جهت رسیدگی به درخواست تجدیدنظر به دادگاه تجدیدنظر ارسال و نسبت به کسی که تقاضای اعمال ماده 442 قانون آئین دادرسی کیفری را نموده در محدوده قانون تخفیف مجازات دهد.
نظر اکثریت
در صورت برقرار شدن صورت مسئله تخفیف داده نمی شود. در این صورت پرونده جهت اتخاذ تصمیم به دادگاه تجدید نظر ارسال می گردد و در دادگاه تجدید نظر می تواند در صورت وجود جهات تخفیف غیر از تسلیم به رای، در خصوص تعیین مجازات و اعمال تخفیف تصمیم گیری نماید.
دلایل اعلام شده نظر اکثریت:
1- اگر رای را قطعی اعلام نماییم دادگاه تجدید نظر دیگر نمی تواند وارد رسیدگی به پرونده گردد.
2- با عنایت به نظریه مشورتی شماره 1097/94/7 مورخ 1394/5/5 و نظر به اینکه هدف مقنن از اعمال ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری کاستن یک مرحله از فرآیند رسیدگی بوده و به این ترتیب، هدف قانونگذار محقق نگردیده است.
نظر اقلیت
در صورت برقرار شدن صورت مسئله تخفیف داده می شود. دلایل اعلام شده :
1- با عنایت به اینکه به صراحت ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری صرفاً اعتراض دادستان اعلام گردیده و در مورد اعتراض متهمین دیگر و یا شاکی صحبتی نشده است و اعمال تخفیف نیز الزامی می باشد.
2- اصل بر تفسیر به نفع متهم می باشد و در این خصوص با اعمال تخفیف متهمی که تسلیم به حکم گردیده از مزایای قانونی بهره مند می گردد.
3- چنانچه معاون جرم تسلیم به حکم گردیده و رای قطعی شود و مباشر با اعتراض به رای در مرحله تجدید نظر برائت حاصل نماید، با عنایت به بند (ب) ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه تجدید نظر می تواند حتی اگر احد از متهمین تجدید نظر خواهی نکرده باشد، حکم برائت ایشان را نیز صادر نماید.